با گسترش روزافزون طرح شبنم، به مرحله ای نزدیک می شویم که کد شبنم جزء لاینفک کالا بوده و مشتری اولین چیزی که از فروشگاه سوال می کند این است: آیا کالای شما شبنم دارد؟ آنگاه مشتری با استعلام از سامانه، اطلاعات لازم را دریافت می نماید و فریب شانتاژهای فروشنده را نمی خورد.

به گزارش افکارنیوز ، طرح شبنم به معنی پیاده سازی کدگذاری یکتا برای کالاها است که معادل آن در دیگر حوزه ها مانند کد ملی، شناسه شرکت، کدپستی و پلاک خودرو به خوبی توسعه یافته است.

این کد یکتا در سطح بین المللی به SGTIN معروف است که توسط موسسه Gs۱ توسعه یافت. پیاده سازی نظام کدگذاری یکتا برای کالاها با دیگر نظام های کدگذاری تفاوت دارد، زیرا کالاها متنوع هستند، دوره عمر آنها کوتاه و تعداد آنها خیلی زیاد است و اطلاعات آنها (مالکیتی و مکانی) به طور مستمر تغییر می کند.

لذا برای پیاده سازی چنین نظامی، «بازرسی مبتنی بر مشارکت مردمی» به کدگذاری یکتا اضافه شد تا «شبنم: شبکه بازرسی و نظارت مردمی» شکل گیرد. با اجرای این طرح کالاهای فاقد کد یکتا، امکان فروش در بازار را نخواهند داشت، اطلاعات آنها در سامانه ثبت و اهداف متعددی از جمله مبارزه با قاچاق و ایجاد شفافیت محقق می شود.

از ابتدای شروع شبنم، بیش از ۹۰۰ میلیون برچسب الصاق شده است؛ ۱۱۰۰۰ بازرگان عضو طرح بوده و به صورت مستمر با سامانه ارتباط دارند. روزانه به حدود ۳۳۰۰۰ تراکنش استعلامی پاسخ داده می شود. تعداد کالاهای ثبت شده ۲۵۰۰۰۰ است. گزارش تخلف روزانه نیز به ۲۰۰۰ تراکنش در روز رسیده است.

برای بررسی اثرگذاری شبنم بر کاهش قاچاق، کافی است به موبایل اشاره شود. طبق آمار گمرک، واردات موبایل در سال ۹۱ نسبت به ۹۰،۱۶۵درصد رشد داشته است (این رشد در ۹۰ نسبت به ۸۹، تنها ۷درصد است) . حال آنکه در سال ۹۱ به علت شوک ارزی، انتظار کاهش واردات را داشتیم. بررسی ها نشان می دهد شبنم باعث کاهش قاچاق و افزایش واردات موبایل شد. کاهش قاچاق موبایل باعث افزایش درآمد ۳۰ میلیارد تومانی گمرک شده است؛ درحالی که هزینه شبنم برای موبایل ۹۰ میلیون تومان بوده است.

طرح شبنم در دو فاز و هر فاز شامل چند مرحله طراحی شده که تاکنون مرحله ۲ از فاز ۱ اجرا شده است و پیش بینی می شود مرحله ۳ و آخر از فاز ۱، در پاییز ۹۲ انجام شود. با رصد شبنم در رسانه ها درمی یابیم که ناگفته ها و ابهامات زیادی مطرح می شود که به دلیل ضعف حضور مسوولان روابط عمومی شبنم در رسانه ها است. به نظر نویسنده، مثال قریب به ذهن شبنم، اتوبان طبقاتی صدر در تهران است. قبلا هنگام عبور از این اتوبان – حتی در اوج ترافیک - حدود نیم ساعت معطل می شدیم. اما اکنون حتی در روزهای تعطیل هم عبور از این اتوبان بیش از یک ساعت و نیم طول می کشد.

از مسوولان محترم شهرداری باید پرسید چرا اتوبان را به هم زدید؟ شرایط الان که بدتر از زمان شروع ساخت اتوبان طبقاتی صدر است؟ جواب احتمالی مسوولان محترم شهرداری قابل پیش بینی و البته درست هست: «ساخت اتوبان طبقاتی صدر هنوز به پایان نرسیده است» و چنانچه اتوبان «مطابق با طراحی انجام شده» پیش برود، همانند اتوبان امام علی (ع) ، کمک شایانی به حمل ونقل شهر خواهد کرد.

این موضوع در مورد شبنم نیز مصداق دارد، ما اکنون در میانه راه پیاده سازی شبنم قرار داریم؛ اگرچه انحرافاتی از مسیر تعیین شده پیش آمد و امیدواریم در آینده اصلاح شود. لذا قضاوت پیرامون موفقیت شبنم در میانه راه اجرای آن کمی بی انصافی است. اگرچه تاکنون هم موفقیت هایی داشته که نمونه ای را اشاره کردیم. سوالاتی به ذهن مخاطبان می رسد که به صورت گذرا پاسخ می دهیم:

سوال ۱. چرا برچسب شبنم جعل شده است و در بازار به وفور یافت می شود؟

پاسخ: جعل برچسب شبنم تقریبا غیرممکن است. تاکنون بعد از گذشت ۲ سال از اجرای طرح، حتی یک مورد جعل برچسب مشاهده نشده است. هر برچسب دارای استانداردهای خاص است: ۱. کدِ تصادفیِ ۱۶ رقمیِ یکتا، ۲. کد ۱۰ رقمی سریال، ۳. آیتم های امنیتی. کد ۱۶ رقمی در قالبِ دستورِ پیامک در بارکد دوبعدی چاپ می شود که بارکد و کد، هر دو پنهان (اسکرچ) هستند. این کد ۱۶ رقمی یک بار مصرف بوده و با اولین پیامک غیرفعال می شود. کد ۱۰ رقمی که آشکار است ویژه بازرسان و مالک کالا است که با استعلام مکرر غیرفعال نمی شود. لذا برچسب شبنم هلوگرام نیست. جعل برچسب شبنم یعنی دسترسی همزمان به پایگاه های داده ثبتارش و شبنم و ایجاد تناظر تعدادی و کالایی بین این دو که تقریبا غیرممکن است.

سوال ۲. اگر برچسب شبنم غیرقابل جعل است، پس داستان این برچسب هایی که خریدوفروش می شود چیست؟

پاسخ: عمده مشکلاتی که در رسانه ها به آن پرداخته می شود، مربوط به «برچسب های نارنجی رنگ» است که به رغم توضیحات مکرر، نیاز است یکبار دیگر تکرار شود. شبنم ۳ مدل برچسب دارد: ۱. سبزرنگ برای واردات، ۲. نارنجی رنگ برای «طرح ساماندهی بازار» و ۳. آبی رنگ برای تولید داخل که اختیاری است. زمانی که یک گروه کالایی، مشمول شبنم می شود، ظرف مدت زمانی معین (۳ ماه) ، ستاد قاچاق «طرح ساماندهی بازار» را ابلاغ می کند. هدف از اجرای طرح ساماندهی، تخصیص برچسب به مغازه ها و انبارهایی است که کالاهای آنها قبل از الزامی شدن شبنم وارد کشور شده اند تا بهانه ای مبنی بر عطف به ماسبق کردن شبنم برای اصناف باقی نماند و بازرس بتواند کالاهای فاقد برچسب را جمع آوری کند.

در اجرای طرح ساماندهی مشکلات متعددی وجود دارد: تعدد زیاد صنوف و کالاهای موجود در آنها، عدم تسلط آنها به کار با سامانه، حجم کم مغازه یا انبار و مقاومت صنوف در مقابل شفاف سازی. این مشکلات باعث شده است که نتوان اطلاعات کالاها در طرح ساماندهی را وارد سامانه کرد. بنابراین، «شورای راهبری شبنم» تصمیم گرفت با خوداظهاری صنوف و تایید اتحادیه، به کالاهای مشمول طرح ساماندهی تنها یکبار برچسب تخصیص دهد. اگرچه ممکن است اتحادیه کالاهای قاچاق را نیز تایید کند، اما این فرآیند تنها یکبار برای هر مغازه انجام می شود. تاکنون طرح های ساماندهی مرحله ۱ و ۲ اجرا شده و با انجام مرحله سوم، شبنم با برچسب های نارنجی رنگ خداحافظی می کند. گرچه در حال حاضر هم، غیرفعال کردن این برچسب ها در سامانه کار دشواری نیست.

در آغاز مرحله ۱ ساماندهی، الصاق برچسب نارنجی رنگ بر عهده شورای اصناف بود تا بازرسان این شورا به مغازه ها مراجعه کرده و برچسب ها را به تعداد کالای موجود در مغازه الصاق کنند و با ارسال صورتجلسه الصاق به سامانه، عملیات ورود اطلاعات و فعال سازی انجام شود. به دلیل تخلف در این مرحله، برچسب ها به صورت الصاق نشده در اختیار مغازه ها قرار گرفت و اطلاعاتی هم از کالاها به سامانه برگشت داده نشد.

سامانه صرفا عبارت «کد مورد تایید است» را به صورت پیش فرض در نظر گرفته بود، لذا خریدوفروش برچسب ها معنی دار شد و برچسب های لوازم خانگی از بازار پوشاک سردرآورد. فراموش نکنیم که حجم برچسب های داده شده در آن مقطع زمانی در مقایسه با کل برچسب های داده شده، بسیار ناچیز است.

اگر تعداد برچسب های تخصیص یافته در آن مقطع زمانی را ۵ میلیون در نظر بگیریم، در مقایسه با کل برچسب های داده شده تاکنون (۹۰۰ میلیون) ، نیم درصد خواهد شد. طبیعی است که ما در اجرای هیچ طرحی نمی توانیم انتظار بازدهی ۱۰۰درصد را داشته باشیم، البته جابه جایی برچسب ها صرفا در مورد «برچسب های نارنجی رنگ» مصداق دارد.

سوال ۳. درآمد میلیاردی شبنم به جیب چه کسانی می رود؟ اگر شبنم برای کسی نان نداشت، برای مجریان آن که آب داشت.

پاسخ: طرح شبنم طبق مصوبات ستاد قاچاق در وزارت ص. م. ت انجام می شود. رویکرد صحیح این وزارتخانه در طرح های IT این است که پروژه ها به صورت «برمبنای تراکنش» تامین مالی شوند تا با بروز مشکلات بودجه ای، متوقف نشوند. شبنم نیز چنین است؛ ستاد قاچاق در سال ۹۲، درآمد شبنم را ۷۰۰ ریال تعیین و به شرح زیر ابلاغ کرد (البته این عدد در سال ۹۱،۹۰۰ ریال بود که با افزایش تیراژ کاهش یافت و انتظار می رود در ادامه نیز چنین باشد) :

۲۰۰ ریال هزینه الصاق که به نصاب پرداخت می شود. حدود ۱۲۰۰۰ نصاب در شبنم فعالیت می کنند (اگر شبنم به گمرک متصل شود این هزینه حذف می شود. ) ؛ ۱۳۰ ریال هزینه چاپ خام هر برچسب با آیتم های امنیتی؛ ۵۰ ریال چاپ هر بارکد دوبعدی، کد یکتا و کد سریال؛ ۵۰ ریال پنهان کردن (اسکرچ) بارکد دوبعدی و کد یکتای ۱۶ رقمی؛ ۵۰ ریال برای هر اپراتور به منظور انجام عملیات چاپ؛ ۵۰ ریال برای ۱۴۰ کارگزار؛ ۳۰ ریال بازرسی شورای اصناف کشور؛ ۱۲۰ ریال سامانه مرکزی و ۲۰ ریال اطلاع رسانی و آموزش.

سوال ۴. چرا طرح شبنم بوروکراسی ایجاد کرده است؟ با چه اصلاحاتی می توان شبنم را بهبود بخشید؟

پاسخ: در حال حاضر، مواجهه بازرگان با شبنم دومرحله ای است: ۱. ده دقیقه قبل از ثبتارش، ۲. انجام الصاق بعد از ترخیص که در این مرحله، بازرگان مدارک خود را به کارگزار ارائه کرده و ظرف مدت ۴۸ ساعت ناظرین نصب همراه با برچسب ها به انبار بازرگان مراجعه و الصاق انجام می شود. با ارسال صورتجلسه الصاق به کارگزاری توسط ناظر نصب، کدها در سامانه فعال می شود. اگر تفاهم نامه ۵ جانبه (وزارت ص. م. ت، ستاد قاچاق، گمرک، سازمان حمایت و سازمان استاندارد در ۲ مرداد ۹۰) اجرا می شد و شبنم اطلاعات ترخیص را به صورت سیستمی از گمرک دریافت می کرد، نیازی نبود که برای فعال سازی چنین فرآیندهایی طی شود؛ لذا ساده سازی فرآیند فعال سازی کدها، در گرو همکاری گمرک با شبنم است.

تلاش شده است که مراحل فوق ساده سازی شود: به این ترتیب که اطلاعات سامانه اظهارنامه الکترونیک (به جای ثبتارش) به صورت سیستمی به شبنم ارسال می شود تا بازرگان با شبنم در ثبتارش کاری نداشته باشد. لذا حذف الزام شبنم در ثبتارش در راستای ساده سازی فرآیندها است و این موضوع به معنی لغو شبنم نیست؛ زیرا این طرح مصوبه مجلس دارد و دولت مکلف به اجرای آن است. برای فعال سازی نیز کافی است که ارتباط سیستمی بین گمرک و شبنم برقرار شود. به عبارت بهتر، با انجام اصلاحات فوق در شبنم، بازرگان تقریبا در هیچ کدام از فرآیندهای واردات به سامانه شبنم کاری نخواهد داشت.

علاوه بر این، طبق «نقشه راه شبنم» ، باید شبنم به بازرسان متصل شود و هر فروشگاه نیز دارای یک پلاک (همانند پلاک ماشین) باشد. سامانه شبنم گزارش های مردمی را مبتنی بر پلاک فروشگاه دریافت و پردازش می کند و متناسب با گزارش های واصله، مکان تخلف را به بازرسین اعلام می کند تا بازرس به مغازه مراجعه کرده و گزارش را صحت سنجی نماید. با انجام این فرآیندها امکان فروش کالای فاقد کد در بازار از بین می رود و ما شاهد بازاری شفاف خواهیم بود.

سوال ۵. چرا در زمان تحریم، اصرار دارید جلوی قاچاق را بگیرید؟ چرا کشور را دچار خودتحریمی کرده اید؟ اجازه دهید کالا وارد شود، چه رسمی و چه قاچاق.

پاسخ: شبنم کمتر از ۱۰درصد از واردات را پوشش می دهد. کالاهای مشمول شبنم دو قید دارند: ۱. غیرفله باشد ۲. به دست مصرف کننده برسد. بنابراین، کالاهای فله، واسطه ای و سرمایه ای مشمول نیست. مطابق با آمار واردات، ۱۴درصد از واردات کالاهای نهایی هستند؛ از این ۱۴درصد، دوسوم مشمول شبنم هستند، یعنی کمتر از ۱۰درصد واردات. حال این ۱۰درصد چه کالاهایی هستند؟

با بررسی اولویت های دهگانه واردات، درمی یابیم که کالاهای مشمول در اولویت هفت به بعد هستند، یعنی کالاهایی که در داخل هم تولید می شوند و چنانچه سیاست صحیحی اتخاد شود، می توان به خودکفایی رسید. کالاهایی مانند لوازم خانگی، اسباب بازی، آرایشی و بهداشتی، لوازم ورزشی، خوراکی، آشامیدنی، ساعت، پتو، حوله، چتر، چمدان، کیف، کفش، پوشاک، البسه و مانند آن که لیست آنها در سایت موجود است. مشاهده می شود که اگر سیاست درستی اتخاذ نشود، واردات قاچاق صنایع فوق را درخواهد نوردید. همان بلایی که بر سر صنایع کیف، کفش، لوازم خانگی و اسباب بازی در دوره قبل از شوک ارزی آمد. در آن زمان بازار کشور به بهشت کالاهای بی کیفیت چینی تبدیل شده بود.

کسانی که بر طبل بهبود معیشت مردم از طریق واردات کالاهای نهایی می کوبند، باید پاسخ دهند که اگر کشور در صنایع فوق دچار ورشکستگی شود، چگونه پول واردات– آن هم برای کالاهای نهایی- را تامین کنیم؟ آیا کشور را باید الی الابد وابسته به واردات نگه داریم؟ حتی در مورد پوشاک، لوازم خانگی و مانند آن؟
در کانال تلگرام لرستان خبر عضو شوید

نظرات