زلزله بخشی از تاریخ ارگ بم است
ده سال گذشت از روزی که ارگ ۲۵۰۰ ساله بم، به لرزه درآمد، روزی که خشت های بزرگ ترین بنای خشتی جهان ترک خورد و پکید.
به گزارش افکارنیوز ، سپیده دم ۵ دی ماه سال ۱۳۸۲ هجری شمسی بود، هنوز آفتاب نزده بود که زمین لرزید و هرچه خانه و آدم هایش بود را بلعید. ارگ کهن شهر هم جز خشت چیزی نبود و قطعا برجا نمی ماند. ترک خورد و فرو ریخت و پودر شد و خاکش به هوا رفت.
ارگ بم ، قلعه یی در شهر فرهنگی بم که در سال ۱۳۴۵ در فهرست ثبت شده های ملی جا گرفت، و بعد ها در فهرست جهانی یونسکو هم به ثبت رسید، هنگام زلزله بیش از ۸۰ درصد ارگ از بین رفت. ارگی که در قلب دژی بزرگ بنا نهاده شده، اما به دلیل ظاهر پرابهت ارگ، که پر ارتفاع ترین قسمت مجموعه نیز به شمار می آمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده می شود، قلعه یی که هنگامی که دروازه ورودی شهر بسته بود هیج حیوان یا انسانی نمی توانست وارد شود. ساکنان می توانستند زندگی خود را در دوره های طولانی ادامه دهند زیرا به چاه آب، باغ ها و حیوانات اهلی در داخل ارگ دسترسی داشتند. هنگامی که شهر نظامی ساخته شده بود ساکنان می توانستند در شهر بمانند و سربازان می توانستند از آن دفاع کنند زیرا ارگ توسط دیوارهای بلند و برج ها محصور بود.
ارگ در سال ۱۳۵۰ تحت حفاظت آثار باستانی وقت قرار می گیرد و از سال ۵۱ به بعد سالانه برای آن اعتباری در نظر گرفته می شود. از سال ۷۲ هم که تبدیل به یکی از پایگاه های میراث فرهنگی می شود. ارگ مدیران مختلفی به خود دید، از زمان زلزله تاکنون، ابراهیمی سومین مدیر این مجموعه تاریخی فرهنگی است، مدیری که چهار سال است به این سمت برگزیده شده و در جریان بازدید از ارگ در سالروز زلزله، توضیحاتی درباره مرمت ده ساله این مجموعه و خروج آن از مجموعه آثار در خطر خروج از ثبت می دهد، توضیحات از زبان مدیری که خودش در شب زلزله در خانه سیستانی، یکی از مجموعه های ارگ، زیر آوار مانده بود و شش ماه در بیمارستان بستری بوده است.
ابراهیمی، که کارشناس مرمت است درباره حفاری های ملی و بین المللی ارگ می گوید، همکاری هایی که از کشور های گوناگون برای بازسازی هرچه سریع تر این بنای تاریخی رسیده بود: «۱۷ تیرماه سال ۸۳ بود، شش ماه بعد از وقوع زلزله که بم و منظر فرهنگی آن در فهرست میراث جهانی در خطر به ثبت می رسد، بیانیه یی تهیه می شود که می شود سند راهبردی پایگاه و نقشه اصلی راه. از سویی دیگر طرح جامع مدیریت بم و منظر فرهنگی آن در سال ۸۸ ایجاد می شود، که آن هم گوشه یی دیگر از نقشه راه پایگاه را شکل می دهد. »
منظر فرهنگی بم، اما مجموعه یی کامل تر از ارگ است، مجموعه یی شامل بناهای تاریخی، محوطه های باستانی، قنوات، نخلستان ها و حتی آیین های باستانی همه و همه تحت حفاظت قرار گرفته اند و از مجموع آنها، منظر فرهنگی بم ایجاد شده که از نگاه مدیر پایگاه ارگ، همه این مجموعه است که ارزشمند است و باید تحت حفاظت قرار گیرد، آیین هایی چون آیین شکرگزاری خرما، عزاداری های محرم و از مناطقی سخن می گوید که مرمت شده اند، کوشک رحیم آبادی، پل دختر، چهارطاقی، مجموعه وکیل که شامل مسجد، مدرسه، بازار و حمام است. او همچنین از نمره ۹ یی می گوید که کارشناسان و بازرسان یونسکو از ده نمره به مجموعه داده اند و آن هم به علت پمپ بنزینی که روی گسل واقع شده بودو شهرک زاغه نشین هایی که باید جمع می شدند. ابراهیمی از جمع شدن پمپ بنزین به طور کامل و زاغه نشین ها تا حدودی سخن می گوید، آنچه مشخص است این است که هنوز ۷۰ زاغه نشین در شهرک به سر می برند که باید با کمک استانداری و فرمانداری فکری به حال آنها کنند.
او همچنین از روند مرمت بنا خبر می دهد، روندی که شامل بازسازی، آواربرداری، ایمن سازی و نجات بخشی است. او معتقد است ۹۸ درصد کار آواربرداری در ارگ به اتمام رسیده است، اما این میزان درباره بناهای خارج از ارگ صدق نمی کند، ایمن سازی مسیر باز را تا ۸۵ درصد به پایان رسانده ایم و حفاظت اضطراری را که شامل خانه سازی و بازسازی تست به ۷۵ درصد رسانده ایم. این بازسازی را درباره جاهایی که هدف دادن کاربری داشتند، انجام دادیم که زندگی درون ارگ جریان یابد و از آن مردگی اش خارج اش کنیم. مسجد پیامبر یکی از بناهایی است که درون ارگ است و از بناهای قدیمی بوده، بازسازی شده و قابل استفاده قرار می گیرد.
اما در جریان بازسازی بنا، کشورهایی چون ژاپن، فرانسه، آلمان و ایتالیا کمک های فراوانی به بازسازی ارگ کردند، خانه سیستانی که به دوره صفویه متعلق است با همکاری آلمانی ها ترمیم شد، خانه یی که پیش از زلزله یکی از دفاتر میراث فرهنگی بود و امروز اتاق هایش هر کدام به نمایشگاهی از ابزار مقاوم سازی و نقشه های کار تبدیل شده است، خانه یی با دو نخل بزرگ در میان باغچه اش و حوضی مستطیل شکل در وسط که معلوم است روزگاری که این خانه برو بیایی داشته، آبی هم در حوض روان بوده است. دور تا دور خانه را اتاق هایی با درهای چوبی پر کرده، اتاق های پنجدری هم در ضلع های شمالی و جنوبی خانه جاخوش کرده اند. در این مجموعه نمایشگاه ماکت، عکس، بانک سفال، آزمایشگاه خشت و بخشی از اصطبل مورد مرمت قرارگرفت و دوباره احیا شدند.
زلزله بخشی از تاریخ ارگ است
اما هزینه هایی که در این سال ها خرج مرمت ارگ شد را باید از تک تک مدیران این ده سال پرسید، ابراهیمی از چهار سال مدیریتش می گوید: «سالی یک تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار پایگاه بود، به واسطه عملکرد خوب ده ساله مان در تیر ماه ۹۲ در اجلاس کامبوج از فهرست میراث در خطر خارج شدیم. » او معتقد است مرمت ها به گونه یی نیست که به دوران پیش از زلزله بازگردیم، ما قسمت هایی از تخریب ها را برجا گذاشتیم که رد زلزله و خرابی های ارگ هم برجا بماند، زلزله بخشی از تاریخ ارگ است. کسی که وارد ارگ می شود باید بداند اینجا زلزله اتفاق افتاده است.
یکی از کارشناسان مرمت ارگ می گوید: «بعضی از مدیران و کارشناسان ما بعد از زلزله با مرمت ارگ مخالف بودند. آنها معتقد بودند باید آثار بعد از زلزله همان طور باقی بماند و چیزی درست نشود تا همه چیز رنگ واقعیت داشته باشد. اما هنوز بعضی قسمت ها به شکل تخریب زلزله باقی مانده تا مشخص شود کدام قسمت ها مرمت شده و کدام ها عوارض زلزله است.
اما کشورهای کمک کننده هر کدام به نوعی دست ارگ در حال مرگ را گرفتند، کشوری چون ژاپن با وارد کردن تجهیزات و تقویت کارگاه ها که ازسر لطف ژاپنی ها مجهزترین کارگاه کشور به ارگ بم تعلق دارد، آلمان ها با بازسازی خانه سیستانی، ایتالیایی ها با بازسازی برج شماره یک و فرانسوی ها هم قرار است دروازه دوم ارگ را تکمیل کنند. روزی که موسسه عالی مرمت ایتالیا کار مرمت برج شماره یک را به پایان رساند، یک ساعت بعد از جشن، قرارداد دومی را امضا کردند که به واسطه آن ادامه همکاری درباره مرمت کاروانسرا پیش رود. مدیر پایگاه معتقد است روند مرمت ارگ هیچگاه قرار نیست به پایان برسد، اینکه بعد از ده سال موفق شدیم بنا را از فهرست آثار در خطر خروج از ثبت برهانیم، کار بزرگی است و این اعتماد را به این راحتی به دست نیاوردیم که به راحتی آن را از دست بدهیم، باید احتیاط کنیم و به این اعتماد جهانی پاسخی مناسب بدهیم، پاسخی که با حفاظت مداوم و رسیدگی به نکات مدنظر بازرسان تامین می شود.
ارگ بم ، قلعه یی در شهر فرهنگی بم که در سال ۱۳۴۵ در فهرست ثبت شده های ملی جا گرفت، و بعد ها در فهرست جهانی یونسکو هم به ثبت رسید، هنگام زلزله بیش از ۸۰ درصد ارگ از بین رفت. ارگی که در قلب دژی بزرگ بنا نهاده شده، اما به دلیل ظاهر پرابهت ارگ، که پر ارتفاع ترین قسمت مجموعه نیز به شمار می آمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده می شود، قلعه یی که هنگامی که دروازه ورودی شهر بسته بود هیج حیوان یا انسانی نمی توانست وارد شود. ساکنان می توانستند زندگی خود را در دوره های طولانی ادامه دهند زیرا به چاه آب، باغ ها و حیوانات اهلی در داخل ارگ دسترسی داشتند. هنگامی که شهر نظامی ساخته شده بود ساکنان می توانستند در شهر بمانند و سربازان می توانستند از آن دفاع کنند زیرا ارگ توسط دیوارهای بلند و برج ها محصور بود.
ارگ در سال ۱۳۵۰ تحت حفاظت آثار باستانی وقت قرار می گیرد و از سال ۵۱ به بعد سالانه برای آن اعتباری در نظر گرفته می شود. از سال ۷۲ هم که تبدیل به یکی از پایگاه های میراث فرهنگی می شود. ارگ مدیران مختلفی به خود دید، از زمان زلزله تاکنون، ابراهیمی سومین مدیر این مجموعه تاریخی فرهنگی است، مدیری که چهار سال است به این سمت برگزیده شده و در جریان بازدید از ارگ در سالروز زلزله، توضیحاتی درباره مرمت ده ساله این مجموعه و خروج آن از مجموعه آثار در خطر خروج از ثبت می دهد، توضیحات از زبان مدیری که خودش در شب زلزله در خانه سیستانی، یکی از مجموعه های ارگ، زیر آوار مانده بود و شش ماه در بیمارستان بستری بوده است.
ابراهیمی، که کارشناس مرمت است درباره حفاری های ملی و بین المللی ارگ می گوید، همکاری هایی که از کشور های گوناگون برای بازسازی هرچه سریع تر این بنای تاریخی رسیده بود: «۱۷ تیرماه سال ۸۳ بود، شش ماه بعد از وقوع زلزله که بم و منظر فرهنگی آن در فهرست میراث جهانی در خطر به ثبت می رسد، بیانیه یی تهیه می شود که می شود سند راهبردی پایگاه و نقشه اصلی راه. از سویی دیگر طرح جامع مدیریت بم و منظر فرهنگی آن در سال ۸۸ ایجاد می شود، که آن هم گوشه یی دیگر از نقشه راه پایگاه را شکل می دهد. »
منظر فرهنگی بم، اما مجموعه یی کامل تر از ارگ است، مجموعه یی شامل بناهای تاریخی، محوطه های باستانی، قنوات، نخلستان ها و حتی آیین های باستانی همه و همه تحت حفاظت قرار گرفته اند و از مجموع آنها، منظر فرهنگی بم ایجاد شده که از نگاه مدیر پایگاه ارگ، همه این مجموعه است که ارزشمند است و باید تحت حفاظت قرار گیرد، آیین هایی چون آیین شکرگزاری خرما، عزاداری های محرم و از مناطقی سخن می گوید که مرمت شده اند، کوشک رحیم آبادی، پل دختر، چهارطاقی، مجموعه وکیل که شامل مسجد، مدرسه، بازار و حمام است. او همچنین از نمره ۹ یی می گوید که کارشناسان و بازرسان یونسکو از ده نمره به مجموعه داده اند و آن هم به علت پمپ بنزینی که روی گسل واقع شده بودو شهرک زاغه نشین هایی که باید جمع می شدند. ابراهیمی از جمع شدن پمپ بنزین به طور کامل و زاغه نشین ها تا حدودی سخن می گوید، آنچه مشخص است این است که هنوز ۷۰ زاغه نشین در شهرک به سر می برند که باید با کمک استانداری و فرمانداری فکری به حال آنها کنند.
او همچنین از روند مرمت بنا خبر می دهد، روندی که شامل بازسازی، آواربرداری، ایمن سازی و نجات بخشی است. او معتقد است ۹۸ درصد کار آواربرداری در ارگ به اتمام رسیده است، اما این میزان درباره بناهای خارج از ارگ صدق نمی کند، ایمن سازی مسیر باز را تا ۸۵ درصد به پایان رسانده ایم و حفاظت اضطراری را که شامل خانه سازی و بازسازی تست به ۷۵ درصد رسانده ایم. این بازسازی را درباره جاهایی که هدف دادن کاربری داشتند، انجام دادیم که زندگی درون ارگ جریان یابد و از آن مردگی اش خارج اش کنیم. مسجد پیامبر یکی از بناهایی است که درون ارگ است و از بناهای قدیمی بوده، بازسازی شده و قابل استفاده قرار می گیرد.
اما در جریان بازسازی بنا، کشورهایی چون ژاپن، فرانسه، آلمان و ایتالیا کمک های فراوانی به بازسازی ارگ کردند، خانه سیستانی که به دوره صفویه متعلق است با همکاری آلمانی ها ترمیم شد، خانه یی که پیش از زلزله یکی از دفاتر میراث فرهنگی بود و امروز اتاق هایش هر کدام به نمایشگاهی از ابزار مقاوم سازی و نقشه های کار تبدیل شده است، خانه یی با دو نخل بزرگ در میان باغچه اش و حوضی مستطیل شکل در وسط که معلوم است روزگاری که این خانه برو بیایی داشته، آبی هم در حوض روان بوده است. دور تا دور خانه را اتاق هایی با درهای چوبی پر کرده، اتاق های پنجدری هم در ضلع های شمالی و جنوبی خانه جاخوش کرده اند. در این مجموعه نمایشگاه ماکت، عکس، بانک سفال، آزمایشگاه خشت و بخشی از اصطبل مورد مرمت قرارگرفت و دوباره احیا شدند.
زلزله بخشی از تاریخ ارگ است
اما هزینه هایی که در این سال ها خرج مرمت ارگ شد را باید از تک تک مدیران این ده سال پرسید، ابراهیمی از چهار سال مدیریتش می گوید: «سالی یک تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار پایگاه بود، به واسطه عملکرد خوب ده ساله مان در تیر ماه ۹۲ در اجلاس کامبوج از فهرست میراث در خطر خارج شدیم. » او معتقد است مرمت ها به گونه یی نیست که به دوران پیش از زلزله بازگردیم، ما قسمت هایی از تخریب ها را برجا گذاشتیم که رد زلزله و خرابی های ارگ هم برجا بماند، زلزله بخشی از تاریخ ارگ است. کسی که وارد ارگ می شود باید بداند اینجا زلزله اتفاق افتاده است.
یکی از کارشناسان مرمت ارگ می گوید: «بعضی از مدیران و کارشناسان ما بعد از زلزله با مرمت ارگ مخالف بودند. آنها معتقد بودند باید آثار بعد از زلزله همان طور باقی بماند و چیزی درست نشود تا همه چیز رنگ واقعیت داشته باشد. اما هنوز بعضی قسمت ها به شکل تخریب زلزله باقی مانده تا مشخص شود کدام قسمت ها مرمت شده و کدام ها عوارض زلزله است.
اما کشورهای کمک کننده هر کدام به نوعی دست ارگ در حال مرگ را گرفتند، کشوری چون ژاپن با وارد کردن تجهیزات و تقویت کارگاه ها که ازسر لطف ژاپنی ها مجهزترین کارگاه کشور به ارگ بم تعلق دارد، آلمان ها با بازسازی خانه سیستانی، ایتالیایی ها با بازسازی برج شماره یک و فرانسوی ها هم قرار است دروازه دوم ارگ را تکمیل کنند. روزی که موسسه عالی مرمت ایتالیا کار مرمت برج شماره یک را به پایان رساند، یک ساعت بعد از جشن، قرارداد دومی را امضا کردند که به واسطه آن ادامه همکاری درباره مرمت کاروانسرا پیش رود. مدیر پایگاه معتقد است روند مرمت ارگ هیچگاه قرار نیست به پایان برسد، اینکه بعد از ده سال موفق شدیم بنا را از فهرست آثار در خطر خروج از ثبت برهانیم، کار بزرگی است و این اعتماد را به این راحتی به دست نیاوردیم که به راحتی آن را از دست بدهیم، باید احتیاط کنیم و به این اعتماد جهانی پاسخی مناسب بدهیم، پاسخی که با حفاظت مداوم و رسیدگی به نکات مدنظر بازرسان تامین می شود.
