«هندوانه و برنج» عاملان اصلی خشک شدن «کَشکان» بزرگ ترین رودخانه لرستان

مشخص شدن دلایل خشک شدن «کَشکان» بزرگ ترین رودخانه لرستان و احیای دوباره آن نیازمند راهکارهایی عملیاتی است که  این گزارش از سلسله گزارش‌های «پرونده ویژه بررسی دلایل خشک شدن کَشکان و راهکاری احیای آن» به این موضوع می پردازد.

رودخانه کَشکان در جنوب غربی ایران واقع‌شده که یکی از سر شاخه‌های مهم کرخه را تشکیل می‌دهد، این رودخانه حدود یک‌سوم خاک لرستان را دربرمی گیرد و شاهرگ حیاتی استان و به ویژه شهرستان پلدختر به شمار می‌رود.

آب رودخانه کشکان از سمت شمال غرب، غرب و جنوب غربی به رودخانه‌های گاماسیاب و سیمره محدود می‌شود و از طرف شرق به سر شاخه‌های فرعی رودخانه دز و از جنوب به زیر حوضه‌های مشرف به رودخانه کرخه سرازیر می‌شود و شهرستان‌های خرم‌آباد، کوهدشت، الشتر و پلدختر در مسیر حرکت آن قرار دارند.

تغذیه 82 درصد از اراضی کشاورزی شهرستان پلدختر از کَشکان

این حوزه راهبردی تأمین آب استان و حتی کشور در تقسیم‌بندی هیدرولوژی ایران جزئی از حوضه آب ریز خلیج‌فارس به شمار می‌آید و سر شاخه‌های اصلی آن از دامنه کوه‌های مرتفع و برف گیر گرین و میش پرور سرچشمه می‌گیرند و در طول مسیر اصلی دیگر رودخانه‌های فرعی نظیر چم زکریا، خرم‌ رود، چولهول و مادیان رود می‌پیوندند و سرانجام به صورت یک سیستم واحد رودخانه کشکان را تشکیل می‌دهند.

این رودخانه و سر شاخه‌های آن در تأمین آب کشاورزی شهرستان‌های الشتر، خرم‌آباد و پلدختر نقش بسیار مهمی دارد به طوری که حدود 82 درصد از اراضی کشاورزی شهرستان پلدختر، توسط رودخانه کشکان تأمین می‌شود و این رودخانه درواقع شاهرگ حیاتی پلدختر محسوب می‌شود.

باوجود اینکه شهرستان پلدختر یکی از قطب‌های کشاورزی استان لرستان به شمار می‌رود و بزرگ‌ترین تولیدکننده انجیر سیاه کشور است، رودخانه کشکان به‌تنهایی بار تأمین آب کشاورزی و باغات پلدختر و حتی شهرستان‌های هم‌جوار را نیز به دوش می‌کشد ولی اکنون این رودخانه از نفس افتاده و نه‌تنها از عهده تأمین آب کشاورزی این شهرستان برنمی‌آید بلکه خشکیدگی آن فاجعه‌ای زیست‌محیطی را رقم زده است.

کشت برنج و هندوانه عامل اصلی خشکیدگی رودخانه کشکان

متأسفانه بر اثر خشک‌سالی‌های پی‌درپی، برداشت بی‌رویه آب این رودخانه و کشت وسیع محصولات آب دوست سبب شده آب این رودخانه روزبه‌روز خشک‌شده و هزاران نوع آبزی در آن از بین برود.

اکبر مهری، رئیس اداره منابع آب شهرستان پلدختر در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: در پی خشک‌سالی‌های اخیر و کاشت محصولات آب دوست در منطقه ویسیان آب رودخانه کشکان به‌شدت کاهش‌یافته به طوری که کشاورزان منطقه چم مهر و هلوش با بحران آب مواجه هستند.

وی کشت محصولات آب دوست مانند برنج و هندوانه را عامل اصلی خشکیدگی رودخانه کشکان دانست و افزود: کاشت محصولات آب دوست در منطقه ویسیان و استفاده از روش‌های سنتی آبیاری از عوامل اصلی خشکیدگی رودخانه کشکان است بنابراین باید روش آبیاری به شکل نوین در این منطقه انجام شود.

رئیس اداره منابع آب شهرستان پلدختر بابیان اینکه رودخانه مادیان رود در محل ایستگاه هیدرو متری و پایاب رودخانه کشکان خشک‌شده است، عنوان کرد: باوجوداینکه معیشت 65 درصد جمعیت شهرستان پلدختر از طریق رودخانه کشکان تأمین می‌شود و  700 هکتار باغ انجیر در منطقه زیودار در خطر نابودی است، استمرار این خشک‌سالی سبب تشدید تنش آبی می‌شود و پیامدهای زیان‌بار و پرهزینه‌ای برجای می‌گذارد بنابراین برای کاهش خسارات این پدیده باید حداکثر امکانات و تجهیزات به کار گرفته شود.

ضرورت احداث سدهای مخزنی چولهول و بن لار

وی با اشاره به اینکه احداث سدهای مخزنی چولهول و بن لار برای جبران کمبود آب ایستگاه‌های پمپاژ و رودخانه کشکان ضروری است، بیان کرد: بهره‌برداری اصولی و نظام‌یافته از منابع آب، رعایت حقابه پایین‌دست رودخانه کشکان، احداث سدهای مخزنی چولهول و بن لار و تجمیع موتور تلمبه‌ها از مهم‌ترین راهکارهای حل مشکل کمبود آب رودخانه کشکان است.

مهری بابیان اینکه مجموع بارش شهرستان پلدختر در سال آبی جاری معادل 350 میلی‌متر است که نسبت به سال آبی گذشته 41 درصد کاهش داشته است، تصریح کرد: میانگین درازمدت بارندگی در شهرستان پلدختر کاهش  33 درصدی را نشان می‌دهد و این در حالی است که تا پایان سال آبی جاری هیچ‌گونه بارش فراوانی در این شهرستان اتفاق نمی‌افتد.

وی خاطرنشان کرد: آب موردنیاز کشاورزی  شهرستان پلدختر سالانه به میزان 500 میلیون مترمکعب از منابع آب سطحی و 150 میلیون مترمکعب از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود.

رئیس اداره منابع آب شهرستان پلدختر گفت: سطح زیر کشت محصولات آب دوست شهرستان پلدختر هفت هزار و 800 هکتار است بنابراین تغییر الگوی کشت و کاهش تدریجی کاشت محصولات آب دوست برای کاهش مصرف آب یک ضرورت است که بایستی کشاورزان با توجه به سهمیه ابلاغی سازمان جهاد کشاورزی کاشت محصولات آب دوست را کاهش دهند.

کاهش 98 درصدی آب دهی رودخانه کشکان

وی گفت: منبع ارتزاق و امرار معاش 65 درصد جمعیت شهرستان از طریق کشاورزی و به صورت عمده و اساسی از رودخانه کشکان برای بهره‌برداری از آب سطحی رودخانه است.

مهری افزود: متوسط آب دهی رودخانه کشکان تیرماه سال جاری در محل ایستگاه هیدرو متری (آب سنجی) پلدختر 200 لیتر در ثانیه که نسبت به تیرماه پارسال 92 درصد کاهش و نسبت به متوسط دوره آماری 60 ساله (18 مترمکعب در ثانیه)98 درصد کاهش داشته است.

وی عنوان کرد: علت اصلی کمبود و تقلیل شدید آب دهی رودخانه کشکان پلدختر استمرار یک دوره 15 ساله خشک‌سالی در شهرستان بوده است.

مهری بیان کرد: علت‌های دیگر خشکی رودخانه کشکان کاشت محصولات آب دوست مانند برنج، خیار، ذرت، هندوانه بوده که در حال حاضر 14 هزار هکتار در استان (7800 هکتار در شهرستان) زیر کشت محصولات آب دوست است و 410 میلیون مترمکعب از منابع آب سطحی و زیرزمینی استان برای آبیاری و محصولات آب دوست مصرف می‌شود.

جمع‌آوری موتورپمپ‌های غیرمجاز

رئیس اداره منابع آب پلدختر اظهار داشت: کشت برنج در منطقه ویسیان سبب تشدید تنش آبی در شهرستان پلدختر به ویژه خروجی رودخانه کشکان در روستای چم مهر شده است.

وی عنوان کرد: کاشت محصولات آب دوست باید محدود و به تدریج کاهش یابد و کشاورزان با توجه به سهمیه‌های ابلاغی سازمان جهاد کشاورزی نسبت به کاشت محدود محصولات آب دوست اقدام کنند.

وی یکی دیگر از عوامل خشک شدن رودخانه کشکان را فعالیت 584 موتورپمپ غیرمجاز دانست و گفت: این موتور تلمبه‌ها بدون داشتن پروانه بهره‌برداری از وزارت نیرو، فعالیت می‌کنند که اداره امور منابع آب شهرستان با ستاد ماده 21 قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال 1361 مجلس شورای اسلامی و اجاره بهره‌برداری و تخصیص از منابع آب سطحی و زیرزمینی به وزارت نیرو محول گردیده است.

مهری افزود: بر اساس گزارش مأمور ماده سی قانون توزیع عادلانه آب حکم جمع‌آوری موتورپمپ‌های غیرمجاز را از دادستان محترم عمومی و انقلاب شهرستان اخذ نموده‌ایم که اجرای حکم نیاز به هماهنگی و همکاری مراجع قضایی و انتظامی دارد که در اسرع وقت نسبت به اجرای حکم اقدام خواهیم نمود.

وی گفت: تمام بهره‌برداران مجاز (دارای پروانه بهره‌برداری) ملزم به برداشت از منابع آب بر اساس مندرجات پروانه بهره‌برداری هستند.

رئیس اداره منابع آب پلدختر خاطرنشان کرد: این اداره باید بهره‌برداران خاص دارای اضافه برداشت از طریق مراجع قضایی برخورد کند و بهره‌برداران ملزم به پرداخت جریمه اضافه برداشت خواهند بود که انجام این اقدام با توجه به بحرانی بودن آب رودخانه کشکان جزء برنامه‌های این اداره خواهد بود.

خشک شدن رودخانه کشکان لرستان تهدیدی بزرگ برای کرخه

وی تصریح کرد: با توجه به کمبود بارندگی‌ها، تغییر بارش‌ها از برف به باران، تغییر اقلیم و تبخیر بسیار بالا بروز خشک‌سالی‌های مکرر اولین سال در طول آماری 60 ساله کشکان شاهد خشک شدن آب رودخانه کشکان پلدختر برای چنین روز متوالی بودیم.

مهری بیان کرد: در حال حاضر به علت پایان آماده شدن مقدمات کاشت برنج در بالادست روزبه‌روز وضعیت آب رودخانه کشکان بهتر می‌شود لزوم صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی توسط کشاورزان و توجه‌های مسئولان و متولیان در بحران موجود لازم و ضروری است.

وی تصریح کرد: شهرستان پلدختر در ساحل سمت چپ رودخانه سیمره از آب این رودخانه برای آبیاری محصولات کشاورزی و پمپاژ آب سطحی استفاده می‌کند و ساحل سمت راست رودخانه جزء استان ایلام است.

رئیس اداره منابع آب شهرستان پلدختر گفت: در نزدیکی پل گاومیشان رودخانه کشکان با سیمره تلاقی پیدا می‌کند و نهایتاً آب این رودخانه به کرخه تخلیه می‌شود و کاهش آب دهی رودخانه کشکان سبب کاهش آب دهی رودخانه سیمره خواهد بود.

وی با اشاره به خطر کم آب شدن کرخه بیان کرد: 66 درصد آب رودخانه کرخه از رودخانه سیمره و 33 درصد آن از طریق رودخانه کشکان تأمین می‌شود.

شایعه بودن عامل سد معشوره و کارخانه رومشکان در خشکیدگی کشکان

قدرت الله ترابی نژاد، فرماندار پلدختر اظهار داشت: هزار و 700 تلمبه خانه غیرمجاز و 10 تا 15 درصد تلمبه خانه مجاز بر روی رودخانه کشکان نصب‌ است که سبب شده دبی رودخانه کشکان 75 درصد نسبت به سال گذشته کاهش ‌یابد.

وی افزود: برنج‌کاری چندین سال است در منطقه ویسیان و بخش معمولان کشت می‌شود که همین امر سبب خشک شدن رودخانه کشکان شده است بنابراین  باید از کشاورزی در مسیر رودخانه کشکان جلوگیری شود.

فرماندار پلدختر بابیان اینکه در طول  16 سال خشک‌سالی‌ حیات رودخانه کشکان به مخاطره افتاده است، عنوان کرد: وجود خشک‌سالی‌های اخیر، نصب تلمبه‌خانه‌ها بر روی این رودخانه و کاشت محصولات آب دوست به ویژه کشت برنج در منطقه ویسیان سبب شده آب رودخانه کشکان 96 درصد خشک شود.

وی با اشاره به اینکه وضعیت رودخانه کشکان بحرانی است و کشاورزان نباید مبادرت به کشت تابستانه کنند، بیان کرد: نیاز است در مناطق بن لار، زیودار و چولهول برای مهار روان آب‌ها و سیلاب‌ها سدهایی احداث شود چراکه با ایجاد سد می‌توان از هدر رفت سیلاب در فصل بارندگی جلوگیری و در مواقع بحرانی از آب ذخیره‌شده استفاده کرد.

وی در مورد تاثیر گذار بودن سد معشوره و کارخانه رومشکان در خشک شدن کشکان گفت: این یک شایعه بوده و اصلا چنین کارخانه و سدی هنوز راه اندزی نشده که بخواهد عامل خشکیده باشد.

منبع: تسنیم