نقد عالمانه استاد ویسکرمی بر تئاتر توهین کننده به شهدا در لرستان/ جناب شیخ! از"تکنیک های هنر" چه می دانید و در کدام رشته هنری سررشته دارید؟/ خیانت شیخ هنجار شکن به شهدا

نقد عالمانه تئاتر "لیلی نام تمام دختران ایران زمین است"

مقدمه

چندی پیش به بهانه ی"بزرگداشت هفته دفاع مقدس تئاتری با عنوان"لیلی نام تمام دختران ایران زمین است"در سالن ارشاد اسلامی استان لرستان به نمایش درآمد که باعث اعتراض قشر وسیعی از جامعه ی مومن و دغدغه مند شد.مدیر کل محترم ارشاد اسلامی استان نیز با دفاع تمام قد از این تئاتر،منتقدان را به سیاسی کاری،نفهمیدن زبان هنر و ... متهم نمود.یادداشت کنونی در دو قسمت- به اختصار- به نقد تئاتر نامبرده و دفاعیات ایشان می پردازد.

گزارشی از تئاتر

تئاتر نامبرده،حکایت چند سرباز بی انگیزه است که جز پست نگهبانی نظامی مبهم،کاری ندارند.این سربازان،افراد بی هویتی هستند که اوقات خود را،به بطالت،درگیری و سخنان زشت سپری می کنند.با ورود یک لباس زنانه، توسط باد! فضای شهوانی و اختلال روانی بر سربازان حاکم می شود و بقیه داستان به نزاع و دلبری های جنسی سپری می شود و با مرگ مبهم سربازان و ورود دخترکی-لابد به تکلیف نرسیده با لباس خانگی- با موهای باز بر جنازه ی آنان پایان می یابد.عجیب تر این که طبق شنیده ها،این نمایش،از سوی هیأت داوران،عنوان تئاتر برتر را به خود اختصاص داده است.

قبل از نقد تئاتر،تذکر این نکته ضروری است که این نوشتار،کاری به هدف عوامل سازنده ی تئاتر و نیت آنها (حسن  و قبح فاعلی) ندارد و بر اساس ظاهر کار ارائه شده (حسن  و قبح فعلی)، در چند قسمت به تحلیل آن می پردازد.البته با ورود به جزئیات تئاتر،مثنوی هفتاد من کاغذ می شود.لذا فقط به اهم اشکالات کلی آن اکتفا می کنیم.

قسمت اول: نقد محتوای تئاتر"لیلی نام تمام دختران ایران زمین است"

1- نگارنده،فیلم تئاتر"لیلی نام تمام دختران ایران زمین است" را به طور کامل دیده و به نظر بنده اگر نام "شبهه و شهوت در دل آتش" برای آن انتخاب می شد مناسب تر بود چرا که  تئاتر نامبرده،صرفا شبهه و شهوت را به نام هنر ترویج می کند و هیچ پیام حساب شده ای برای مخاطب ندارد:

" ... حرام [ خدا ] را با شبهات دروغین و هوسهاى غفلت حلال مى‏شمردند، شراب را به نام «نبیذ»، «رشوه» را بنام «هدیه» و «ربا» را به اسم «تجارت» حلال مى‏دانند. گفتم اى پیامبر کار آنها را در چه مرتبه‏اى قرار دهم آیا به منزله ارتداد و بازگشت از دین و یا در مرحله فتنه و آزمایش بدانم فرمود: «در مرحله آزمایش و فتنه» (نهج البلاغه؛ ترجمه دشتی،خطبه 156).نیمه ی نخست تئاتر،مملو از افکار شبهه ناک و و نیمه ی دوم آن پر از دیالوگهای شهوت آلود است.

2- سربازانی چنان بی هویت،نماینده ی چند درصد از رزمندگان دفاع مقدس است؟! نویسنده و کارگردان محترم، کدام قسمت از دفاع مقدس را به تصویر کشیده اند؟! کدام مرز ایران با چنان افراد بی هویتی، از دستبرد دشمنان حفظ شده است؟! این سربازان،با شهید زنده سید نور خدا موسوی چه شباهتی دارند؟با شهید علم الهدی و نیز ردانی پور که پنج روز پس از داماد شدنش، جاوید الاثر شد چه نسبتی دارند؟!

3-هنر لیبرال، بر دو مولفه ی حیوانی یعنی سکس((sex و خشونت بنا شده و از هنر متعالی فاصله گرفته است.یکی از دو مولفه ی هنر لیبرال یعنی خشونت به صورت بد اخلاقی بر تمام داستان تئاتر سایه افکنده و عامل دوم (سکس )،در نیمه دوم آن،میدان داری می کند. حتی می توان گفت که تئاترمزبور،در ادامه،بیننده را به این سو می برد که ریشه ی تمام این نابهنجاری ها،"عقده جنسی" است و این همان رد پای نظرات "فروید" در هنر غربی است که در بسیاری از آثار هنری ما رسوخ جدی دارد.

3- کارگردان تئاتر،پا را از رابطه ی کلی مرد و زن فراتر گذاشته و تمام سربازان را به صورت کسانی که با دیدن یک پیراهن زنانه،عقل و اختیار،از کف داده اند،ترسیم می کند و حتی این هنر را ندارد که شوخی های جنسی و حرکات مبتذل را به صورت علاقه و کشش طبیعی مرد به زن ترسیم نماید.در خاطرات همسر شهید زین الدین( کتاب نیمه پنهان ماه) آمده که ایشان و همسرشان چنان با حجب و حیا بودند که حتی پس از عقد شرعی هم -در مسیر رفتن به دزفول برای شروع زندگی مشترک- به زحمت با هم گفتگو می کردند! آیا این نمونه کارها، پنجه کشیدن بر چهره نورانی این شهدا نیست؟

5- دیالوگ های بازیگران تئاتر،در قسمت نخست (قبل از ورود پیراهن زنانه) دور از نزاکت و در کمال پوچی و بی هدفی است.آیا این چهره ی واقعی رزمندگان ایرانی است؟آیا دفاع مقدس را چنان افرادی مدیریت کرده اند؟! آیا افرادی مانند اینها بودند که در شب عملیات،بر سر رفتن روی مین،قرعه می کشیدند؟

6- شخصیت های تئاتر، نماینده ی کدام قشر از رزمندگان دفاع مقدس هستند؟! بالاخره باید بدانیم کدام قشر- ارتش،سپاه، بسیج و ...- از رزمندگان اسلام چنین بی هویت و عقده ای بوده اند؟! با کدام عینک به سربازان این مملکت نگریسته اید که چنان صحنه هایی را دیده اید؟! آیا این کار،مصداق بارز تحریف دفاع مقدس نیست؟

7- در کجای متون دینی آمده که اگر افرادی بی هویت در صف رزمندگان هم قرار گیرند و بر اثر یک اتفاق کشته شوند،شهید محسوب می شوند؟ آیا این  مدل ترسیم شهادت،لوث کردن شهید و شهادت نیست؟ آیا این گونه معرفی،نسل جدید ما را به رزمندگان و شهدا بدبین نخواهد کرد؟ آیا این همان شهادتی است که "معامله با خدا" و "هنر مردان خدا" است؟نکند مردان خدا چنین هستند و ما نمی دانستیم!

8- جغرافیای داستان تئاتر مزبور،انسان را به یاد منافقی می اندازد که به دلیل ترس از دیدن زنان رومی، از جهاد با اهل کتاب، طفره رفت:"وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ ائْذَنْ لِی وَ لا تَفْتِنِّی أَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِینَ ":"بعضى از آنها مى‏گویند بما اجازه ده (تا در جهاد شرکت نکنیم) و ما را به گناه گرفتار نساز، آگاه باشید آنها (هم اکنون) در گناه سقوط کرده‏اند و جهنم کافران را احاطه کرده است! ( توبه/ 49)

"گروهى از مفسران نقل کرده‏اند هنگامى که پیامبران ص مسلمانان را آماده جنگ تبوک مى‏ساخت و دعوت به حرکت مى‏کرد یکى از رؤساى طائفه" بنى سلمة" به نام" جد بن قیس" که در صف منافقان بود خدمت پیامبر ص آمد و عرض کرد اگر اجازه دهى من در این میدان جنگ حاضر نشوم زیرا علاقه شدیدى به زنان دارم مخصوصا اگر چشمم به دختران رومى بیفتد ممکن است دل از دست بدهم و مفتون آنها شوم! و دست از کارزار بکشم! پیامبر ص به او اجازه داد.در این موقع آیه فوق نازل شد و عمل آن شخص را محکوم ساخت..." (تفسیر نمونه، ج‏7، ص 437)

9- اتمام نمایش با ورود یک - به ظاهر- دختربچه ی سرباز(؟) و بی حجاب چه معنایی دارد؟!می خواهید بگویید این "سربازان" با آن "سر بازان" به آرامش می رسند؟!آیا این چیزی غیر از نمود سکس عاریت گرفته از هنر نمایشی لیبرال است؟!

10-دیالوگهای بی ادبانه و بازی با یک پیراهن دخترانه از سوی شخصیت های تئاتر،به منظور جبران فقر محتوایی تئاتر طراحی شده است تا لااقل بینندگان جوان را به دیدن خود سرگرم و به پیگیری سرنوشت قصه کنجکاو نماید!

هنرمندی که پیام دفاع مقدس و نورانیت حاکم بر آن را نفهمیده باشد،ازدفاع مقدس،حد اکثر یک میهن پرستی می فهمد و بس!و این همان جریان خزنده ای است که درصدد معنویت زدایی و آرمان ستیزی از دفاع مقدس است.این گونه نگاه به دفاع مقدس،انسان را به یاد آن "دوچرخه دزد" می اندازد که به فرزندش قول داده بود که در قبال شاگرد اول شدنش،یک دوچرخه ی خوب برایش بدزدد! جهت پرهیز از اطاله کلام،به همین مقدار اکتفا و به قسمت دوم مقاله می پردازم.

قسمت دوم.نقد دفاعیات مدیر کل ارشاد استان از تئاتر "لیلی نام تمام دختران ایران زمین است"

یکی دیگر از پرده های تئاتر "لیلی نام تمام دختران ایران زمین است" دفاع تمام قد مدیر کل ارشاد استان از این تئاتر است که جهت شفافیت نقد و امکان پاسخگویی ایشان،به ترتیب سخنان ایشان نقل و سپس نقد می شود.جملات کلیدی فرمایشات جناب آقای دکتر حنان در دفاع از تئاتر مزبور،به ترتیب و با قید شماره ذکر می شود و سپس مورد نقد قرار می گیرد.امید است جهت تنویر افکار عمومی،به کمک مشاوران و متخصصان مربوطه جواب اشکالات مطرح شده از طرف ایشان، در معرض افکار عمومی قرار گیرد.

الف -دکتر حنان:"تحقق فرهنگ در فضای سرهنگی ممکن نیست بلکه نیازمند فضای فرهنگی است."

نقد.تحقق فرهنگ در فضای فرهنگی ممکن است اما این امر نه به معنای "ولنگاری فرهنگی" است نه به معنای "عصمت اهل هنر و فرهنگ" است و نه به معنای "خالی بودن عرصه ی فرهنگ از افراد و جریانهای نفوذی و دگر اندیش" و نه به معنای آن است که "هر مطلب پوچ و ضد ارزش را می توان به نام هنر و فرهنگ بر جامعه عرضه کرد" و نه به این معناست که "هر هنرنمایی را می توان هنر نامید که نیازمند نظارت نیست".بلکه عرصه فرهنگ و هنر،به دلیل حساسیت بیش از حد آن،عرصه ی مراقبت و نظارت آگاهانه است.

ب-  دکتر حنان:فلاسفه ی هنر، گفته اند که لازمه ی ذاتی هنر، اخلاق و ارزشهاست... هنرمقوله ای تخصصی است لذا غیر متخصصان،حق ندارند به نام دین و ارزشها،تئاتر را نقد کنند!

نقد. اولا.منظور شما کدام فلاسفه است؟!  کسانی که از فلسفه هنر مطلعند، می دانند که همه ی فلاسفه ی هنر،در مورد رابطه ی هنر با اخلاق و ارزش ها،نظر واحدی ندارند.مگر نه این است فلاسفه ی لیبرال و تئوریسین های وطنی آنها،بر طبل "جدایی دانش از ارزش" می کوبند؟ اتفاقا سخن منتقدانی که دغدغه ی هنر ارزشی دارند این است که چرا برخی بر اثر بی هنری و برای خالی نبودن عریضه،دفاع مقدس را به نام هنر،لگدمال می کنند؟

ثانیا.این جمله با فرمایش بعدی شما که هنر را تخصصی می دانید- و با همین استدلال،منتقدان را فاقد صلاحیت نقد تئاتر می دانید- در تضاد است.توضیح مطلب این که در فلسفه آموخته ایم که "ذاتی یک شیء از آن جدایی پذیر نیست".حال اگر بپذیریم که "اخلاق" و "ارزش"  از لوازم ذاتی هنر هستند،پس بنا بر ادعای شما، کسانی که در"تکنیک هنری" مانند کارگردانی و بازیگری یا " اخلاق و ارزشهای دینی" یا "مبادی فلسفه ی هنر"،هرسه،تخصص ندارند، مقوله ی "هنر" را نمی فهمند! و در اینجا  لطفا به دو سوال،جواب دهید:

1-آیا داوران شما در مسائل دینی و فرهنگی و اسلامی،متخصص هستند که به تشخیص آنها اعتماد می کنید؟

2- خود حضرتعالی،از"تکنیک های هنر" چه می دانید و در کدام رشته ی هنری سررشته دارید؟! با چه ملاکی به جای منتقدان،حق را به سازندگان تئاتر می دهید؟

ثالثا.تئاتر دفاع مقدس،علاوه بر دو ذاتی به نام  ارزشها و هنر،یک لازمه ی دیگر به نام "جنگ" دارد که بر خلاف گمان شما،درحیطه ی تخصص "سرهنگ" های دفاع مقدس است.بر مبنای ادعای خود شما، کسی که "سرهنگ" نباشد،"هنر دفاع مقدس" را خوب نمی فهمد :

          چون من بسوز تا که بدانی چه می کشم                احساس سوختن به تماشا نمی شود!

رابعا. مفهوم هنر- و فرهنگ - از  نوع "معقولات ثانویه فلسفی" است و تعریف منطقی دقیق ندارد.لذا تعریف هنر و مبادی آن، در حیطه ی تخصص هنرمند- بما هو هنرمند- نیست.البته این بحث تخصصی  در حیطه ی "فلسفه ی هنر" است و جهت اطلاع حضرتعالی به عنوان دانش آموخته ی فلسفه و اهل فن گفته شد که در سخنرانی های خود،به عنوان یک  دانش آموخته ی فلسفه ،بیشتر دقت کنید!

خامسا.در فرمایش شما بین "مبادی"،"تکنیک هنری" و "محصول کار هنری" خلط شده است.توضیح مطلب این که مقوله ی هنر دارای سه حیطه است:

1- مبادی و پیشفرض ها که در حیطه ی تخصص فلاسفه ی هنر است و نوع هنرمندان، تخصصی در آن ندارند.اخلاق و ارزش ها در این حیطه موثر هستند.

2- تکنیک های هنری مانند آنچه یک بازیگر و کارگردان و نقاش،جهت ساختن یک اثر هنری بایستی از آن آگاه باشد.ارزش ها و اخلاق و دانش و تجربه تخصصی در این حیطه نیز اثر دارند.

3- محصول (اثر) هنری.مانند فیلم و تئاتر و نقاشی و... که به جامعه عرضه شود. یک اثر هنری مانند تئاتر،مبادی،ارزش،اخلاق و فقه و تکنیک را - به صورت مستقیم یا غیر مستقیم- در خود دارد و هر کسی در حیطه ی آگاهی به این حیطه می تواند در مورد آن قضاوت کند.

با این توضیح روشن می شود که "انحصار قضاوت در مورد اثر هنری به متخصصان"،غلط است.آیا حلال و حرام در یک اثر هنری برای افراد غیر هنرمند،روشن و قابل قضاوت نیست؟ آیا کسانی که دفاع مقدس را درک نموده اند،نمی فهمند که ارزشهای آن چگونه است؟و... اگر هنر را فقط اهل هنر می فهمند،پس چرا به عموم مردم عرضه می شود؟ انتظار این است که یک مدیر کل ارشاد اسلامی،لااقل این اصول اولیه را بداند و سپس سکان ارشاد را به دست بگیرد اما افسوس که ...

5- دکتر حنان:بنده (دکتر حنان) کارشناس دین هستم و به عنوان کارشناس دین می گویم که دعوت به دین باید بر اساس قرآن بر اساس حکمت باشد:" ادْعُ إِلى‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدینَ"( نحل / 125)  ... "دفاع از دین با "حکمت" یعنی نیاز به "تخصص".

نقد.قسمت اول فرمایش حضرت عالی،در مورد تخصص در بالا نقد و بررسی شد.اما برخلاف برداشت شما،کریمه ی فوق،تنها راه دعوت به دین را "حکمت" نمی داند.بلکه موعظه و جدال احسن نیز از راههای قرآنی دعوت به دین خداست.ای کاش جنابعالی با دیدن چند صد نفر از یک شهر نیم میلیون نفری و صوت و کف تعدادی از آنها،به جای حمله به منتقدان،به صورت کارشناسی به منتقدان جواب می دادید تا آنها هم حکمت را از شما به عنوان یک روحانی و کارشناس دینی می آموختند:"یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ. کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ. "(صف/2-3)

د- دکتر حنان:منتقدان نه بر اساس حکمت و تخصص، بلکه از سر  دروغ و ریاکاری و تهمت و... به انتقاد می پردازند.

نقد.اولا. نقد نگارنده ی این مقاله،به صورت حکمت ارائه شده و امیدوارم جوابی از سر حکمت عنایت فرمایید.

ثانیا.به فرض که فرمایش شما درست باشد و منتقدان –نعوذ بالله- دروغ و تهمت، نثار تئاتر مزبور کرده اند.برخورد درست این بود که شما با جواب منطقی و مستدل و به قول خودتان از سر حکمت، دروغ آنها را بر ملا و تهمت آنها را خنثی می کردید! اما جنابعالی جز نثار اتهامات گوناگون –مانند ریاکاری و دروغ و تهمت- به منتقدان چکار کردید؟ این آیه را جهت تذکر حضورتان یادآوری می کنم:" یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُونُواْ قَوَّامِینَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ (مائده/8)

ثالثا.ریا و ریا کاری از جمله گناهان قلبی است و فقط شخص گنهکار و خداوند متعال می دانند که نیت افراد از انجام یک عمل چیست؟ بنده نفهمیدم ریاکاری منتقدان از چه راهی بر حضرتعالی اثبات شده است؟ این ادعا می تواند مصداق دروغ و تهمت هردو باشد!

10- دکتر حنان:"شهدا مخصوص گروه خاصی نیستند بلکه متعلق به همه هستند."

نقد.بله شهدا متعلق به همه هستند اما چند نکته در این خصوص قابل توجه است:

1- متولیان وسازمان های فرهنگی،وظیفه ذاتیشان دفاع از جایگاه شهدا و رزمندگان است و ظیفه ی سنگین تری بر دوش دارند.

2- اگر گروهی بر اثر غرض یا ناآگاهی،حرمت شهدا را نگه نداشتند،بر بقیه واجب کفایی است که از حریم شهدا دفاع کنند.

3- پس منتقدان را نمی توان به باد انتقاد گرفت که چرا انتقاد می کنند.چون این افراد هم جزیی از آن کل هستند که در قبال  شهدا مسئولیت شرعی دارند.

4- برخی از منتقدان تئاتر مورد حمایت شما را خانواده های شهدا و رزمندگان دفاع مقدس تشکیل می دهند.آیا این قشر،حق دفاع از خودشان را هم ندارند؟! سرهنگ های دفاع مقدس،خود نمادهای یک فرهنگ ارزشی هستند و از تقابل "سرهنگ" و "فرهنگ" برای رأی آوری نباید این همه سوء استفاده کرد!

11- اینجانب (حنان) از همه ی نمایش ها حمایت می کنم و سیاست نظام و رهبری و ...  هم،دفاع از حوزه هنر است.

نقد.سیاست نظام اسلامی، باید دفاع از "هنر متعهد و انقلابی" باشد نه هر اثری که نام هنر را به عاریت گرفته است:" الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ" (حج/41). هزینه ی بیت المال در مورد هنر خنثی و غیر ارزشی، نه وظیفه بلکه خیانت است.

12-  دکتر حنان.علت [اصلی]تخریب ها ی انجام شده ناراحتی از"پیشرفت های چشگیر دولت" است.

نقد.بنده معنا و مصداق "پیشرفت های دولت" را نفهمیدم و به علت کم سوادی قادر به درک آن نیستم! اما این قدر می فهمم که نباید به جای پاسخ به انتقاد، – رجما بالغیب-به انگیزه های منتقدان حمله کرد.این خلاف وعده ی پاسخگویی دولت راستگویان است!

گفتگو آیین درویشی نبود                                  ورنه با تو ماجراها داشتیم

انتهای پیام/