تحریک احتمالی گسل های البرز با پنج زمین لرزه اخیر در کشور

اخبار و تصاویر مربوط به زلزله در نقاط مختلف دنیا همیشه جزو پرمخاطب ترین، عجیب ترین، تفکر برانگیزترین و در عین حال هولناک ترین واقعیت های زندگی انسان در تمام کشورها و ملیت ها با هر فرهنگ، آداب و رسوم، زبان، مذهب و… بوده است.

  اخبار و تصاویر مربوط به زلزله در نقاط مختلف دنیا همیشه جزو پرمخاطب ترین، عجیب ترین، تفکر برانگیزترین و در عین حال هولناک ترین واقعیت های زندگی انسان در تمام کشورها و ملیت ها با هر فرهنگ، آداب و رسوم، زبان، مذهب و… بوده است.

ترس از زلزله و ویرانی های ناشی از آن زمانی قوت بیشتری می گیرد که در یک نقطه از دنیا یا یک نقطه از کشوری، مردم خبردار می شوند زلزله ای خانه ای را ویران یا فردی را به کام مرگ کشانده است، اما نکته قابل توجه اینجا است که زمانی این نگرانی به حداکثر خود می رسد که بشر هنوز بر پایه یافته های علمی خود قادر نیست زلزله های احتمالی را قبل از وقوع پیش بینی کند.

هر چند در سال های اخیر کسانی ادعا کرده اند که با دستیابی به تکنولوژی خاصی قادر به پیش بینی زلزله شده اند اما هنوز چنین امکانی در هیچ کجای دنیا به اثبات نرسیده است و زلزله هنوز هم یکی از اصلی ترین عوامل قتل عام مردم در یک منطقه خاص است.

در تمام شرایطی که بشر در برابر حوادث غیرمترقبه ناتوان از پیش بینی است، راه حل نهایی در دور زدن و بستن تمام راه هایی است که می تواند خسارت جدی به افراد و اموال و املاک آنها بزند. به این ترتیب، در شرایطی که نمی توان به طور دقیق مطلع شد که زلزله چه زمانی در کجا و با چه شدت و برآوردی از خسارت اتفاق می افتد، در تمام نقاط دنیا مردم و دولت ها و حکومت ها به روش هایی برای کاهش خسارت ها و تلفات مالی و جانی متوسل شده و می شوند.

جدا از تدابیری که در مباحث مربوط به مدیریت بحران به آنها توجه می شود، نظیر تامین منابع آب و غذای مورد نیاز در صورت بروز زلزله احتمالی، آماده باش تیم های امداد و کمک رسانی و… که مربوط به زمان هایی پس از وقوع زلزله و به منظور کاهش تلفات جانی انجام می شود، امروزه بحث پیشگیری و مراقبت های قبل از زلزله احتمالی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

این مسائل که به خصوص در بحث ساخت وساز و لزوم ایمن سازی و مقاوم سازی بناهای مسکونی در وهله اول و سپس ساختمان هایی با کاربری های اداری، تجاری، آموزشی و درمانی و… اهمیت و اولویت می یابد. امروز مهم ترین روش مقابله با تلفات احتمالی زلزله های پیش رو محسوب می شود.

کارشناسان و صاحب نظران زلزله معتقدند: بهتر است هزینه های تحقیقاتی به جای اینکه صرف تلاش برای دستیابی به تکنیک پیش بینی زلزله های احتمالی شود، برای ساخت واحدهای سکونتی امنی هزینه شود که دیگر هراسی از فروریختن آنها در هنگام زلزله های احتمالی حتی با شدت زیاد نباشد.

به این ترتیب، توصیه صاحب نظران زلزله به خصوص در ایران به عنوان منطقه ای لرزه خیز، به دولت و مردم سرمایه گذاری برای ساخت ساختمان های مقاوم تر و ایمن تر است؛ به ویژه اینکه اغلب زلزله های بزرگ در کشور در ساعات شب یا ساعت های ابتدایی بامداد اتفاق می افتد که در این ساعات اکثر قریب به اتفاق افراد در خواب به سر می بردند و بنابراین واکنش آنها برای سرعت بخشیدن به نجات جان خود و اطرافیان و گریز به محیط های امن تر به حداقل خود می رسد.

اما، در این میان، به خصوص با افزایش تعداد زمین لرزه ها در سطح کشور طی یک سال اخیر، به خصوص، ۵ زمین لرزه بزرگی که در مقیاس های ۴ تا ۵/۷ ریشتر، تنها ظرف کمتر از ۱۵ روز، نقاط مختلف کشور را در نواحی جنوبی، مرکزی، جنوب شرقی و شمال شرقی لرزاند، ضمن اینکه برخی کارشناسان زلزله از احتمال تحریک دیگر گسل ها به خصوص گسل های پایتخت، در نتیجه این زمین لرزه ها ابراز نگرانی کردند احتمالات و فرضیه های مختلفی را در اذهان عمومی ایجاد کرده است.

به این ترتیب در حالی که از سال های گذشته به خصوص دو دهه اخیر پس از طرح مباحثی مربوط به وقوع زلزله بزرگ در پایتخت، نگرانی در خصوص فعالیت گسل های البرز و دیگر گسل هایی که در همه مناطق تهران احتمال ایجاد زمین لرزه از طریق آنها وجود دارد به میزان زیادی افزایش یافته است، مباحثی همچون انتقال پایتخت و کاهش جمعیت به طرق مختلف در دستور کار دولت قرار گرفته اما، آن طور که کارشناسان و صاحب نظران زلزله می گویند هیچ راه حلی مانند مقاوم سازی و برنامه ریزی بلندمدت برای به حداقل رساندن تلفات مالی و جانی ناشی از وقوع زلزله نمی تواند به طور موثر راه گشا شود؛ این همان تدبیری است که ژاپنی ها سال ها پیش برای مقابله با تلفات ناشی از زلزله به آن متوسل شدند، به این ترتیب در شرایطی که شاید زلزله ای در مقیاسی نه چندان بزرگ در برخی کشورها از جمله ایران صدها و در برخی موارد هزاران کشته برجای می گذارد. زلزله در ژاپن به دلیل امنیت ساختمان ها به امری طبیعی و مساله ای تحت کنترل تبدیل شده است.

زلزله های اخیر با هم مرتبط بود؟
اما، وقوع پنج مورد زلزله شدید در پنج نقطه متفاوت از کشور ظرف کمتر از ۱۵ روز در فروردین ماه ۹۲، این ابهام را در ذهن عموم ایجاد کرد مبنی براینکه آیا زلزله های اخیر با یکدیگر ارتباط داشته اند و درواقع یک زلزله باعث بروز زلزله های بعدی شده است؟

بر مبنای نظر کارشناسی و آن طور که صاحب نظران زلزله می گویند: زلزله های پیش آمده در فروردین ماه، هر کدام از جنسی متفاوت بوده اند و هیچ یک به دیگری ارتباط ندارد. به عبارت دیگر با توجه به فاصله زیادی که بین کانون های وقوع زلزله با زلزله بعدی وجود داشت، از نظر علمی نمی توان ارتباط این زمین لرزه ها را با یکدیگر توجیه کرد. درواقع هر ۵ زلزله اخیر در مناطقی اتفاق افتاد که زلزله خیز محسوب می شوند.

زلزله ها طبیعی بود
اما، در این میان برخی شائبه ها در مورد غیرطبیعی بودن زلزله های اخیر بر سر زبان ها افتاد؛ صاحب نظران و محققان زلزله در این باره می گویند: پنج زلزله اخیر کاملا طبیعی و ناشی از فعالیت گسلی بوده است و هیچ حالت غیرطبیعی در وقوع آنها به چشم نمی خورد. چون این مناطق جزو مناطق لرزه خیز کشور هستند تعجبی در این باره که چرا زلزله در آنها اتفاق افتاد وجود ندارد. زلزله های اخیر تنها ناشی از تجمع و آزاد شدن انرژی درونی زمین است و اینکه این ۵ زلزله تنها ظرف کمتر از ۱۵ روز اتفاق افتاده است نمی تواند دلیل غیر طبیعی بودن این زمین لرزه ها باشد.

رابطه زلزله های اخیر، با زلزله احتمالی در تهران؟
وقوع ۵ زلزله بزرگ در نقاط مختلف کشور، نگرانی در خصوص نزدیک بودن زمان وقوع زلزله احتمالی در پایتخت را در اذهان عمومی افزایش داد. اما، صاحب نظران در این باره ابراز کردند: در صورتی که فاصله گسل ها با یکدیگر کم باشد، وقوع زمین لرزه در یک گسل می تواند باعث تحریک گسل دیگر شود.

در مورد زلزله بزرگ تهران هم این احتمال وجود دارد که وقوع یک پیش لرزه یا پس لرزه در گسل های مجاور، احتمال بروز زمین لرزه در تهران را افزایش دهد، اما زلزله ای که در نتیجه تحریک گسل ناشی از فعالیت گسل دیگر روی دهد، به طور قطع به فاصله اندکی پس از زلزله اولیه اتفاق می افتد؛ بنابراین فرض وقوع زلزله احتمالی در تهران ناشی از وقوع ۵ زلزله اخیر به دو دلیل اصلی منتفی است، یکی اینکه فاصله گسل هایی که در بوشهر، سیستان و بلوچستان، فارس، آذربایجان شرقی و اصفهان منجر به بروز زلزله شده اند با گسل های تهران زیاد است و به همین دلیل این گسل ها نمی توانند باعث تحریک گسل های پایتخت شوند و دیگری اینکه اگر زمین لرزه ای می خواست در تهران در نتیجه زمین لرزه های اخیر اتفاق افتد، اندکی پس از وقوع هر یک از این زلزله ها اتفاق می افتاد.

بنابراین احتمال وقوع زلزله در تهران در نتیجه زلزله های اخیر منتفی است، اما به خاطر فعال بودن گسل های البرز این احتمال مانند گذشته به قوت خود باقی مانده است.

مقابله با زلزله با تغییر پایتخت؟
اما در سال های اخیر، مهم ترین استراتژی دولت برای مقابله با تلفات ناشی از زلزله احتمالی تهران کاهش جمعیت و همچنین تغییر پایتخت بوده است. این در حالی است که محققان زلزله این تفکر را در عمل اجرا نشدنی می دانند. محققان زلزله در این باره معتقدند: فرض کنید تهران دیگر پایتخت نباشد و جمعیت آنها به میزانی کاهش یابد؛ اما از کجا می توان مطمئن بود که پایتخت بعدی از خطر زلزله احتمالی و ناگهانی در امان بماند؟ در بم، پیش از وقوع زلزله بزرگی که منجر به تلفات وحشت آور شد ۲۲۰۰ سال بود که زلزله ای اتفاق نیفتاده بود، طبس پیش از بروز زلزله بزرگ جزو مناطق امن کشور به لحاظ لرزه خیزی محسوب می شد و… . بنابراین مشکل زلزله تنها مشکل شهر تهران نیست، به علاوه اینکه پخش کردن جمعیت در نقاط مختلف عملا نشدنی است. به این ترتیب، راه حل کلیدی تغییر پایتخت و کاهش جمعیت نیست! ضمن اینکه در ایران نقطه ای را نمی توان یافت که روی گسل قرار نگرفته باشد.

پیش بینی ممکن است؟
در حالی که گهگاهی دیده می شود فرد یا سازمانی ادعای پیش بینی زلزله قبل از وقوع آن را دارد محققان و صاحب نظران زلزله می گویند هنوز با امکانات موجود به صورت کاربردی نمی توان احتمال وقوع زلزله را در مکان و زمانی خاص پیش بینی کرد؛ البته کلی گویی هایی در این زمینه وجود دارد که اگرچه ممکن است اشتباه نباشد، اما دقیق نیست و به صورت کاربردی نمی تواند صحیح و قابل اتکا باشد.

چه باید کرد؟
محققان زلزله پس از رد راهکارهایی مانند تغییر پایتخت و کاهش جمعیت برای مقابله با تلفات ناشی از زلزله احتمالی شهر تهران، تمرکز بر مقاوم سازی و ایمن سازی را مورد تاکید قرار می دهند. ساختمان ها باید تاب مقاومت در برابر زلزله های بزرگ را داشته باشند، همانطور که ژاپنی ها ساختمان هایی ساختند که امروزه دیگر نگران بروز زلزله نیستند.

برنامه ریزی های کوتاه مدت مانند آموزش مقاوم سازی و فرهنگ سازی برای ایمن سازی ساختمان ها در کنار برنامه های میان مدت و بلندمدتی که به منظور رسیدن به حداکثر کیفیت در ساخت وسازها درنظر گرفته شده و برای رسیدن به آنها هزینه شود، مهم ترین اقدامی است که باید در این زمینه به آن توجه کرد.

محققان زلزله گسترش شهرها در حاشیه را یکی از مهم ترین خطرات و تهدیداتی می دانند که با بروز زلزله احتمالی میزان تلفات را چندین برابر افزایش می دهد؛ در این میان، ساخت وسازها در زمین های نامرغوب حومه های شهری که اغلب سست و فاقد مقاومت لازم برای پی سازی هستند در کنار دیگر ساخت وسازهایی که در کنار رودخانه ها و دامنه کوه ها برای اسکان حجم بیشتری از جمعیت شهری انجام می شود، تهدیدهای بیشتری را در مواجهه با زلزله احتمالی پیش رو قرار می دهند.

تهیه شناسنامه فنی برای تمام ساخت وسازها و اصرار بر کیفی سازی ساختمان ها، دستیابی و رواج استفاده از مصالح استاندارد ساختمانی در کنار ایجاد بسترهای فرهنگی مورد نیاز و تاکید بر باور مقاوم سازی و ایمن سازی مهم ترین راه کارهایی است که می توان جایگزین مباحث بی نتیجه ای همچون انتقال پایتخت و کاهش جمعیت تهران کرد.
در کانال تلگرام لرستان خبر عضو شوید

نظرات