دبیر انجمن پزشکی هسته ای ایران
پزشکی هسته ای، کلید طلایی تشخیص بیماری ها است
با پیشرفت علم و فناوری های نوین در جهان، پزشکان نیز برای اینکه از این غافله عقب نمانند به فکر استفاده از روش های جدیدی برای تشخیص و درمان بیماری ها افتادند.
به گزارش افکارنیوز ، از سال ۱۳۴۰ یعنی ۵۰ سال پیش، بهره گیری از انرژی هسته ای برای درمان و تشخیص بسیاری از بیماری هایی که پیش از این با دستگاه های ساده انجام می شد، در کشور ما نیز مورد توجه دانشمندان هسته ای قرار گرفت و امروز با گذشت نیم قرن از آن زمان پیشرفت هایی که در زمینه پزشکی هسته ای در کشورمان انجام شده زبانزد جهانیان است.
با توجه به سالروز شهادت دانشمندان هسته ای کشورمان که نقش موثری در پیشرفت هسته ای کشورمان داشتند پای صحبت های «دکتر مرتضی انصاری» ، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران و دبیر انجمن پزشکی هسته ای ایران نشسته ایم تا ما را از چند و چون استفاده از این فناوری که نقش مهمی در درمان بیماری ها دارد با خبر سازد.
نخستین بار چه زمانی از انرژی هسته ای برای درمان بیماری ها در کشورمان استفاده شد؟
استفاده از مواد رادیواکتیو در پزشکی ایران نخستین بار در سال ١٣٣٩ در آزمایشگاه پیمان مرکزی دانشکده علوم پزشکی تهران شروع شد. حدود یک سال بعد، یعنی سال ١٣۴٠، نقشه برداری از تیروئید و اندازه گیری هورمون های تیروئیدی در خون به وسیله «گاما کمرایی» که به بیمارستان رازی هدیه شده بود، آغاز شد و در این کار کارشناسی به نام «MC Nokes» مشاوره دکتر نظام مافی سهم بزرگی در پیشرفت کار پزشکی هسته ای در ایران داشت. اما در سال ١٣۴۶، با تشویق و همت دکتر نظام مافی از محل ثلث مرحوم ابراهیم قره گزلو، مرکز پزشکی هسته ای و تحقیقات غدد مترشحه داخلی دانشگاه تهران تاسیس شد و این مرکز از سال ١٣۴۷ با ریاست دکتر نظام مافی شروع به کار کرد.
پیشرفت این رشته علمی را در سی سال گذشته چطور ارزیابی می کنید؟
در سی سال گذشته، ورود تکنیک ASPECT، که روش مقطع نگاری هم گفته می شود و کاربرد آن تهیه تصاویر سه بعدی و واضح از بدن بیماران است، مهم ترین پیشرفت پزشکی کشور محسوب می شود. در توضیح این روش می توان گفت که این روش مشابه تصویربرداری CT است، با این تفاوت که در آن از تابش اشعه های گاما استفاده می شود. پرتودارو (یا همان tracer) از طریق تزریق یا تنفس یا… ، وارد جریان خون می شود. البته توجه داشته باشید که پرتودارو متشکل از دو بخش است: دارویی که با ایزوتوپ رادیواکتیو برچسب گذاری شده است. ایزوتوپ رادیو اکتیو در بدن متلاشی شده منجر به تولید اشعه های گاما می شود. برخلاف تصویربرداری معمولی صفحه ای که در پزشکی هسته ای استفاده می شود، این روش تصاویر ۳ بعدی می دهد.
کاربرد عمده این روش که تصاویر ۳ بعدی از فعالیت های متابولیکی داخل بدن می دهد، تصویربرداری از تومور، استخوان های بدن، تیروئید و همچنین مطالعات مربوط به رشد و سرایت بیماری، است. البته با این روش تصویربرداری دیگر ناظر بر فیزیولوژیک بدن هستیم. برای مثال با روش سونوگرافی پزشک مطلع می شود که ابعاد کلیه چند است یا در مجاورت آن چه چیزی وجود دارد. اما با این روش تصویربرداری که با اسکن رادیواکتیو انجام می شود قادر هستیم تا با قدرت یک پیک وگرم گلبول های خون را هم اندازه گیری کنیم و حتی درصد فعالیت اعضای بدن را مشخص کنیم. که این پیشرفت مهمی در علم پزشکی هسته ای محسوب می شود.
پزشکی هسته ای در تشخیص چه بیماری هایی موثر است؟
پزشکی هسته ای در تشخیص برخی از بیماری ها تنها روش استاندارد و کلید طلایی محسوب می شود. به عنوان مثال «کلس سیس تیت» حاد، بیماری ای است که در آن سنگی داخل مجرای صفرای بیمار می ماند و باعث به وجود آمدن دردهای شدید شکمی در او می شود که اگر تشخیص آن به سرعت انجام نشود می تواند کشنده باشد. گفتنی است که تشخیص این مشکل فقط با اسکن هایدا یا همان اسکن کیسه صفرا امکان پذیر است. همچنین درباره بیماری صرع درکودکان که نوار مغزی نیز قادر به تشخیص آن نیست با استفاده از پزشکی هسته ای کانون مولد این بیماری در مغز مشخص می شود و بنابراین پزشکان می توانند آن را درمان کنند.
خونریزی های داخلی نیز یکی دیگر از بیماری هایی است که تشخیص آن با آنژیوگرافی به دقت انجام نمی شود؛ اما با استفاده از تصویربرداری هسته ای حتی می توان تا ۵ صدم سی سی خونریزی ها را در بدن مشخص کرد. بیماری دیگری که در مراحل اولیه با استفاده از این روش قابل تشخیص است انواع سرطان ها و متازستاز آن است که البته همه می دانند تشخیص به موقع این بیماری تا چه حد می تواند در درمان آن موثر باشد.
نمونه مشخص دیگری برای درمان با کمک انرژی هسته ای سراغ دارید؟
برای مثال رفتن به چشمه های آب گرم برای بسیاری از بیمارانی که دچار دردهای عضلانی بوده اند همیشه اثر بخش بوده است. اما برخی از پزشکان این بیماران استفاده از این روش را به دو علت غیر بهداشتی بودن یا تأثیر تلقینی آن رد می کردند. با این حال طبق بررسی محققان مشخص شد علت بهبودی بیمارانی که دردهای عضلانی داشتند و درد آنان با رفتن به چشمه های آب گرم کم می شد و همچنین اثر شفا بخشی آب های گرم، وجود مقداری مواد رادیواکتیو در این آب بوده است. به همین علت بود که پژوهشگران پزشکی هسته ای با الهام از این هدیه طبیعی، رادیواکتیوها را به صورت مصنوعی مانند آمپول فسفر ۳۲، ساختند و اکنون به وسیله سرنگ این مواد به داخل مفصل بیمار تزریق می شود که در درمان این دست از بیماران بسیار نتیجه بخش بوده است.
با توجه به اینکه کشورهای استعمارگر دشمنی خود را با ایران از همان اوایل انقلاب به اشکال گوناگون نشان داده اند که در آخرین قدم با مخالفت ایران برای دستیابی به انرژی هسته ای و ایجاد تحریم های اقتصادی و حتی سلامت همراه بوده و فشار زیادی به کشور تحمیل کرده است، آیا این موضوع تأثیری در پیشرفت پزشکی هسته ای کشور داشته است؟
خیر. زیرا با اینکه برای پیشرفت در این رشته باید در کنفرانس های جهانی شرکت کرد و با دانشمندان بزرگ تعامل داشت اما با این حال ما از بسیاری از کشورهایی که هم دارای تجهیزات مدرن هستند و هم امکان شرکت در کنفرانس های جهانی را دارند، عقب نیستیم و این مهم اتفاق نیفتاد مگر با همت دانشمندان گمنامی که تلاش کردند تا به بهترین نحو از انرژی هسته ای استفاده ببرند و راه را برای پیشرفت های پزشکی در این زمینه باز کنند.
دانشمندانی که این روزها سالگرد شهادتشان است و اگر همت و تلاش آنان نبود مسلما شاهد این پیشرفت ها در پزشکی هسته ای، تولید رادیو داروها و همچنین انرژی هسته ای کشورمان نبودیم.
به یاد دارم سال ها قبل برای یک دوره آموزشی به امارات رفته بودم که با دیدن تجهیزات این کشور در زمینه پزشکی هسته ای متحیر شدم. اما چند سال بعد زمانی که همان گروه در کنگره بعدی که در ایران برگزار شد حضور یافتند و از سازمان انرژی اتمی ما بازدید داشتند از پیشرفت ما در زمینه تولید مواد اولیه دارو متعجب شدند و این برای ما امیدوار کننده بود. همچنین باید توجه داشته باشید که بعد از وقوع انقلاب اسلامی و قطع بسیاری از روابط با کشورهای خارجی ورود مواد اولیه دارو نیز قطع شد، این موضوع انگیزه ای برای دانشمندان ایرانی شد تا به فکر تولید مواد اولیه این داروها بیفتند و امروز ما در تولید آنها خودکفا باشیم.
شما آینده پزشکی هسته ای را چطور ارزیابی می کنید؟
هر روزه در سراسر جهان مطالب زیادی درباره بهره مندی از این رشته پزشکی در درمان بیماری ها به چاپ می رسد و روش های جدیدی برای این علم توسط دانشمندان معرفی می شود. ما نیز پیگیر این پیشرفت ها هستیم و با اینکه هنوز به نتیجه صددرصدی نرسیده ایم، اما در تلاش هستیم تا بتوانیم همگام با پیشرفت های جهانی راه خود را ادامه دهیم و در زمینه پزشکی هسته ای و رادیو داروها پیشرفت کنیم.
زهرا میرزاخانی
با توجه به سالروز شهادت دانشمندان هسته ای کشورمان که نقش موثری در پیشرفت هسته ای کشورمان داشتند پای صحبت های «دکتر مرتضی انصاری» ، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران و دبیر انجمن پزشکی هسته ای ایران نشسته ایم تا ما را از چند و چون استفاده از این فناوری که نقش مهمی در درمان بیماری ها دارد با خبر سازد.
نخستین بار چه زمانی از انرژی هسته ای برای درمان بیماری ها در کشورمان استفاده شد؟
استفاده از مواد رادیواکتیو در پزشکی ایران نخستین بار در سال ١٣٣٩ در آزمایشگاه پیمان مرکزی دانشکده علوم پزشکی تهران شروع شد. حدود یک سال بعد، یعنی سال ١٣۴٠، نقشه برداری از تیروئید و اندازه گیری هورمون های تیروئیدی در خون به وسیله «گاما کمرایی» که به بیمارستان رازی هدیه شده بود، آغاز شد و در این کار کارشناسی به نام «MC Nokes» مشاوره دکتر نظام مافی سهم بزرگی در پیشرفت کار پزشکی هسته ای در ایران داشت. اما در سال ١٣۴۶، با تشویق و همت دکتر نظام مافی از محل ثلث مرحوم ابراهیم قره گزلو، مرکز پزشکی هسته ای و تحقیقات غدد مترشحه داخلی دانشگاه تهران تاسیس شد و این مرکز از سال ١٣۴۷ با ریاست دکتر نظام مافی شروع به کار کرد.
پیشرفت این رشته علمی را در سی سال گذشته چطور ارزیابی می کنید؟
در سی سال گذشته، ورود تکنیک ASPECT، که روش مقطع نگاری هم گفته می شود و کاربرد آن تهیه تصاویر سه بعدی و واضح از بدن بیماران است، مهم ترین پیشرفت پزشکی کشور محسوب می شود. در توضیح این روش می توان گفت که این روش مشابه تصویربرداری CT است، با این تفاوت که در آن از تابش اشعه های گاما استفاده می شود. پرتودارو (یا همان tracer) از طریق تزریق یا تنفس یا… ، وارد جریان خون می شود. البته توجه داشته باشید که پرتودارو متشکل از دو بخش است: دارویی که با ایزوتوپ رادیواکتیو برچسب گذاری شده است. ایزوتوپ رادیو اکتیو در بدن متلاشی شده منجر به تولید اشعه های گاما می شود. برخلاف تصویربرداری معمولی صفحه ای که در پزشکی هسته ای استفاده می شود، این روش تصاویر ۳ بعدی می دهد.
کاربرد عمده این روش که تصاویر ۳ بعدی از فعالیت های متابولیکی داخل بدن می دهد، تصویربرداری از تومور، استخوان های بدن، تیروئید و همچنین مطالعات مربوط به رشد و سرایت بیماری، است. البته با این روش تصویربرداری دیگر ناظر بر فیزیولوژیک بدن هستیم. برای مثال با روش سونوگرافی پزشک مطلع می شود که ابعاد کلیه چند است یا در مجاورت آن چه چیزی وجود دارد. اما با این روش تصویربرداری که با اسکن رادیواکتیو انجام می شود قادر هستیم تا با قدرت یک پیک وگرم گلبول های خون را هم اندازه گیری کنیم و حتی درصد فعالیت اعضای بدن را مشخص کنیم. که این پیشرفت مهمی در علم پزشکی هسته ای محسوب می شود.
پزشکی هسته ای در تشخیص چه بیماری هایی موثر است؟
پزشکی هسته ای در تشخیص برخی از بیماری ها تنها روش استاندارد و کلید طلایی محسوب می شود. به عنوان مثال «کلس سیس تیت» حاد، بیماری ای است که در آن سنگی داخل مجرای صفرای بیمار می ماند و باعث به وجود آمدن دردهای شدید شکمی در او می شود که اگر تشخیص آن به سرعت انجام نشود می تواند کشنده باشد. گفتنی است که تشخیص این مشکل فقط با اسکن هایدا یا همان اسکن کیسه صفرا امکان پذیر است. همچنین درباره بیماری صرع درکودکان که نوار مغزی نیز قادر به تشخیص آن نیست با استفاده از پزشکی هسته ای کانون مولد این بیماری در مغز مشخص می شود و بنابراین پزشکان می توانند آن را درمان کنند.
خونریزی های داخلی نیز یکی دیگر از بیماری هایی است که تشخیص آن با آنژیوگرافی به دقت انجام نمی شود؛ اما با استفاده از تصویربرداری هسته ای حتی می توان تا ۵ صدم سی سی خونریزی ها را در بدن مشخص کرد. بیماری دیگری که در مراحل اولیه با استفاده از این روش قابل تشخیص است انواع سرطان ها و متازستاز آن است که البته همه می دانند تشخیص به موقع این بیماری تا چه حد می تواند در درمان آن موثر باشد.
نمونه مشخص دیگری برای درمان با کمک انرژی هسته ای سراغ دارید؟
برای مثال رفتن به چشمه های آب گرم برای بسیاری از بیمارانی که دچار دردهای عضلانی بوده اند همیشه اثر بخش بوده است. اما برخی از پزشکان این بیماران استفاده از این روش را به دو علت غیر بهداشتی بودن یا تأثیر تلقینی آن رد می کردند. با این حال طبق بررسی محققان مشخص شد علت بهبودی بیمارانی که دردهای عضلانی داشتند و درد آنان با رفتن به چشمه های آب گرم کم می شد و همچنین اثر شفا بخشی آب های گرم، وجود مقداری مواد رادیواکتیو در این آب بوده است. به همین علت بود که پژوهشگران پزشکی هسته ای با الهام از این هدیه طبیعی، رادیواکتیوها را به صورت مصنوعی مانند آمپول فسفر ۳۲، ساختند و اکنون به وسیله سرنگ این مواد به داخل مفصل بیمار تزریق می شود که در درمان این دست از بیماران بسیار نتیجه بخش بوده است.
با توجه به اینکه کشورهای استعمارگر دشمنی خود را با ایران از همان اوایل انقلاب به اشکال گوناگون نشان داده اند که در آخرین قدم با مخالفت ایران برای دستیابی به انرژی هسته ای و ایجاد تحریم های اقتصادی و حتی سلامت همراه بوده و فشار زیادی به کشور تحمیل کرده است، آیا این موضوع تأثیری در پیشرفت پزشکی هسته ای کشور داشته است؟
خیر. زیرا با اینکه برای پیشرفت در این رشته باید در کنفرانس های جهانی شرکت کرد و با دانشمندان بزرگ تعامل داشت اما با این حال ما از بسیاری از کشورهایی که هم دارای تجهیزات مدرن هستند و هم امکان شرکت در کنفرانس های جهانی را دارند، عقب نیستیم و این مهم اتفاق نیفتاد مگر با همت دانشمندان گمنامی که تلاش کردند تا به بهترین نحو از انرژی هسته ای استفاده ببرند و راه را برای پیشرفت های پزشکی در این زمینه باز کنند.
دانشمندانی که این روزها سالگرد شهادتشان است و اگر همت و تلاش آنان نبود مسلما شاهد این پیشرفت ها در پزشکی هسته ای، تولید رادیو داروها و همچنین انرژی هسته ای کشورمان نبودیم.
به یاد دارم سال ها قبل برای یک دوره آموزشی به امارات رفته بودم که با دیدن تجهیزات این کشور در زمینه پزشکی هسته ای متحیر شدم. اما چند سال بعد زمانی که همان گروه در کنگره بعدی که در ایران برگزار شد حضور یافتند و از سازمان انرژی اتمی ما بازدید داشتند از پیشرفت ما در زمینه تولید مواد اولیه دارو متعجب شدند و این برای ما امیدوار کننده بود. همچنین باید توجه داشته باشید که بعد از وقوع انقلاب اسلامی و قطع بسیاری از روابط با کشورهای خارجی ورود مواد اولیه دارو نیز قطع شد، این موضوع انگیزه ای برای دانشمندان ایرانی شد تا به فکر تولید مواد اولیه این داروها بیفتند و امروز ما در تولید آنها خودکفا باشیم.
شما آینده پزشکی هسته ای را چطور ارزیابی می کنید؟
هر روزه در سراسر جهان مطالب زیادی درباره بهره مندی از این رشته پزشکی در درمان بیماری ها به چاپ می رسد و روش های جدیدی برای این علم توسط دانشمندان معرفی می شود. ما نیز پیگیر این پیشرفت ها هستیم و با اینکه هنوز به نتیجه صددرصدی نرسیده ایم، اما در تلاش هستیم تا بتوانیم همگام با پیشرفت های جهانی راه خود را ادامه دهیم و در زمینه پزشکی هسته ای و رادیو داروها پیشرفت کنیم.
زهرا میرزاخانی
