آمبولی؛ عامل مرگ های خاموش در بیمارستان ها

گرچه این مسئله خیلی برای ما ابهام برانگیز بوده است، پزشکان از آن به عنوان ترومبو آمبولی و یا مرگ خاموش یادمی کنند که در اثر ایجاد لخته خون در رگ های محیطی عضله ساق پا در اثر بی تحرکی و حرکت آن به سمت اعضای حیاتی مانند قلب، مغز و ریه رخ می دهد و باعث ایست ناگهانی قلب و مغز و از کار افتادن ریه و در نهایت مرگ می شود.

دکتر محمد مهدی قیامت رئیس انجمن بیهوشی و معاون آموزشی و پژوهشی سازمان نظام پزشکی تهران در این زمینه به همشهری می گوید: «آمبولی که به آن می توان مرگ خاموش نیز اطلاق کرد نوعی بیماری با منشأ بیمارستانی است که در اثر بی حرکتی ایجاد می شود این بی حرکتی می تواند بعد از اعمال جراحی باشد و یا به دنبال برخی بیماری ها مثل سکته مغزی یا قلبی ایجاد شود. البته بیماری های خاص، چاقی، دیابت و مصرف برخی داروها نیز می تواند عامل آمبولی شود. »

با اینکه ابتلا به آمبولی را به طور ۱۰۰درصد می توان پیشگیری کرد ولی متأسفانه مرگ ومیر بالایی دارد به طوری که حتی در کشور های اروپایی میزان مرگ ومیر ناشی از آمبولی دو برابر مجموع مرگ ومیر حاصل از سرطان سینه، ایدز، سرطان پروستات و حوادث جاده ای است به همین دلیل دستورالعمل هایی برای جلوگیری از این بیماری نوشته شده است تا هم اطلاع رسانی شود و هم رشته های مختلف پزشکی که درگیر این موضوع هستند بتوانند با مراقبت هایی از مرگ های خاموش آمبولی ممانعت کنند. برای بیمارستان ها هم پروتکل خاصی گذاشته شده که در برخی کشورهای اروپایی در حال اجراست.

اما شیوع آمبولی در ایران چقدر است؟ دکتر قیامت در این زمینه می گوید: «متأسفانه آماری وجود ندارد ولی شیوع آن زیاد است به همین دلیل ما نیز به عنوان نخستین کشور منطقه با کمک و نظارت پروفسور کاپرینی (که در نگاشتن ای. سی. سی. پی و دستورالعمل و پروتکل جهانی در این زمینه نقش اصلی را داشته است) دستورالعمل کاملی را نوشته ایم که مورد تأیید بین المللی هم قرار گرفته و در اختیار برخی بیمارستان ها گذاشته شده است. این یک قانون است که اگر مشخص شود درصورت کوتاهی پزشک یا بیمارستان، یک بیمار دچار آمبولی شده است توسط مراجع قضایی مورد پیگیری قرار می گیرند. »

مهم ترین مسئله ای که باید مورد توجه قرار گیرد پیشگیری است به نحوی که کادر بیمارستان و یا پرستار بیمارانی را که دارای مشکلاتی هستند و زمینه را برای آمبولی مساعد می کند مورد توجه قرار دهند. به عنوان مثال به پزشک مربوطه گزارش شود و یا از جوراب های خاص که ویژه جلوگیری از آمبولی است استفاده شود. برای هر نوع عمل جراحی که لگن بیمار را تحت تأثیر قرار می دهد پزشک مربوطه موظف است ۳هفته این پروتکل را اجرا کند تا بیمار در اثر بی حرکتی آمبولی نکند.

دکتر ایرج خسرونیا رئیس هیأت مدیره جامعه متخصصان داخلی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پاسخ به این سؤال که آیا تفاوتی در میزان آمبولی در کشورهای پیشرفته و بقیه کشورها وجود دارد؟ می گوید: «در کشورهای پیشرفته مردم موظف می شوند که هر ۶ ماه یک بار یک آزمایش و چک آپ کلی انجام دهند این آزمایش ها شامل آزمایش خون، آندوسکوپی و نوار قلب می شود که چنانچه مشکلی در انعقاد خون، تعداد گلبول های قرمز، تعداد پلاکت ها و یا حتی سرطانی شدن سلول ها وجود داشته باشد قبل از اینکه وارد مرحله حاد شود و عوارضی ایجاد کند تشخیص داده و درمان می شود اما متأسفانه در کشورهایی مثل کشور ما به این امر توجهی نمی شود و افراد تا مریض نشوند آزمایشی انجام نمی دهند تا جایی که می توان گفت چکاپ اصلا معنا و مفهومی ندارد بنابراین اگر افراد به بیماری هایی مبتلا شوند که زمینه را برای آمبولی آماده می کند مانند زیاد شدن گلبول های قرمز یا اختلال در انعقاد خون یا جمع شدن پلاکت یا واریس در مراحل اولیه متوجه نمی شوند مگر اینکه عوارض آنها آشکار شود. بنابراین آمبولی در این کشورها بیشتر از کشورهای پیشرفته اتفاق می افتد هر چند میزان آمبولی در کشورهای پیشرفته هم کم نیست. »

مسئله دیگری که می تواند زمینه را برای آمبولی فراهم کند مراقبت های بعد از عمل جراحی است زیرا به ناچار بعد از انجام بعضی جراحی ها، پا باید بدون حرکت بماند و همین می تواند باعث آمبولی شود. البته استفاده از داروها برای جلوگیری از آمبولی رایج است که در ایران هم استفاده می شود.

دکتر ایرج خسرونیا در پاسخ به این سؤال که مصرف چه داروهایی زمینه را برای آمبولی مساعد می کند؟ می گوید: «داروهای کورتن دار که این روزها تجویز آن توسط برخی از پزشکان به ویژه عمومی زیادشده است و متأسفانه برای سرماخوردگی هم تجویز می شود، البته ما ناچاریم در بعضی بیماری ها از کورتن استفاده کنیم که باید ملاحظات بعدی نیز مورد توجه قرار گیرد تا آمبولی در بیمار ایجاد نشود، همچنین مولتی ویتامین ها و داروهای کلسیم دار که توسط افراد در خیلی از موارد بدون تجویز پزشک مصرف می شود و نیز برخی داروهای ضد سرطان می توانند سبب آمبولی و مرگ ناگهانی شوند. پزشکان باید توجه کنند اگر شخصی ریسک آمبولی دارد از دادن برخی داروها اجتناب کنند یا دستورالعمل های بعد از مصرف را برای جلوگیری از آمبولی مورد توجه قرار دهند. »