عفونت، ساکن دائمی بیمارستان ها

در واقع بیمارستان که اصلی ترین محل درمان است باید همواره توسط تیمی ویژه از نظافت کنندگان که به صورت شیفتی فعالیت می کنند عاری از میکروب شود و در این راه باید از مؤثرترین داروهای ضدعفونی کننده استفاده کرد؛ البته آموزش های لازم نیز جهت حفظ کامل بهداشت در بیمارستان ها ضروری است. بهداشت در بیمارستان تنها محدود به نظافت محیطی نمی شود و مواردی همچون عفونت های پس از عمل جراحی و عفونت های ادراری و در کل بهداشت حین و پس از عمل جراحی را نیز
در بر می گیرد.

بنابر آمارهای موجود میزان بروز عفونت های بیمارستانی میان بیماران درکشورهای توسعه یافته ۶درصد و در کشورهای در حال توسعه بین ۲۵تا ۳۵درصد است. به گفته رئیس اداره عفونت های بیمارستانی وزارت بهداشت ۱۰تا ۱۵درصد از بیماران در ایران دچار عفونت های بیمارستانی می شوند. باتوجه به این آمار به نظر می رسد که در زمینه عفونت های میانه در وضعیت میانه ای قرار داریم؛ یعنی نه وضعیت بیمارستان های ما از نظر بهداشتی مانند کشورهای در حال توسعه است و نه مانند کشورهای توسعه یافته. آمارهای جهانی نشانگر آن است که ۱۷تا ۲۹میلیارد دلار سالانه صرف درمان عفونت های بیمارستانی می شود. این در حالی است که سالانه ۱۲تا ۱۴میلیارد تومان در کشور صرف عفونت های بیمارستانی می شود. براساس آمارهای غیررسمی اگر تدابیر پیشگیرانه انجام شود و در زمینه بروز عفونت های بیمارستانی کنترل و نظارت صورت گیرد می توان در هزینه های درمان صرفه جویی کرد.

البته این به هیچ وجه به این معنا نیست که وضعیت بیمارستان های کشور در این زمینه به طور کامل مطلوب است. به گفته حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، در کشور هنوز بیمارستان ها و مراکزی درمانی وجود دارند که به شکل بسیار بدوی و ابتدایی به ضدعفونی وسایل خود می پردازند. متأسفانه بسیاری از پزشکان هنوز فرق ضدعفونی و استریل را نمی دانند و تنها به ضدعفونی وسایل اکتفا می کنند درحالی که متخصصان توصیه می کنند برای افزایش درصد گندزدایی بهتر است وسایل و ابزار قبل از استریل شدن تمیز و ضدعفونی شوند و بعد آنها را استریل کرد. اظهارنظر کارشناسان نیز نشانگر آن است که ما همچنان در زمینه کنترل عفونت های بیمارستانی با مشکل مواجه هستیم. به گفته دکتر محمدمهدی گویا، رئیس مرکز مدیریت بیماری های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، هر سال حدود ۶میلیون بیمار در ۸۰۰ بیمارستان کشور بستری می شوند درحالی که وضع برخی از این بیمارستان ها پایین تر از استاندارد بیمارستانی است. به اعتقاد پاره ای از کارشناسان، عدم رعایت موارد بهداشتی به طور دقیق و کامل حین درمان و پس از جراحی در برخی از بیمارستان ها به عدم امکانات، عدم فرهنگسازی مناسب و کمبود پرسنل مرتبط است.

مقاومت بالای عفونت های بیمارستانی

یکی از مهم ترین دلایل عفونت های بیمارستانی انتقال عفونت از بیماری به بیماری دیگر است. به گفته دکتر حمید عمادی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، بیماران، مستعد ابتلا به عفونت در بیمارستان ها هستند؛ ضمن اینکه میکروب های بیمارستانی بسیار مقاوم تر از میکروب هایی هستند که درمحیط های عادی وجود دارند و با آنتی بیوتیک های معمولی از بین نمی روند، به همین دلیل عفونت بیمارستانی در همه جای دنیا یک معضل است و کارشناسان معتقدند بیش از آنکه به فکر درمان آنها باشیم باید از به وجود آمدنشان جلوگیری کنیم. علاج عفونت های بیمارستانی بسیار سخت و هزینه بر است زیرا برای آنها باید از داروهای خارجی استفاده کرد که توسط هلال احمر به کشور وارد می شود و بسیار گران است. اما یکی از مواردی که اخیرا متخصصان امر را نگران کرده این است که به رغم تدابیر کنترلی برای مهار عفونت ها در بیمارستان ها میزان عفونت ها همچنان در برخی از مراکز درمانی و بیمارستانی روبه افزایش است. دکتر مسعود مردانی، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی، تعدادی از پرسنل برخی از بیمارستان ها را مقصر می داند ومی گوید: برخی از پزشکان و کارکنان بیمارستان ها با رعایت نکردن روش های صحیح استریل هنگام اعمال جراحی کوچک و ضدعفونی نکردن صحیح هنگام تشخیص و درمان بیماری ها، موجب انتقال عفونت می شوند. دسته ای از میکروب ها با نام استافیلوکوک به وفور در بخش مراقبت های ویژه وجود دارند و تماس دست پزشکان و پرستاران با بیماران مبتلا به این عفونت، موجب انتقال آن به دیگران می شود. بنابراین کادر درمانی باید پس از هر معاینه دست های خود را به نحوی با آب و صابون بشویند که دست ها حداقل ۸ بار در مدت حداقل ۲۰ ثانیه در تماس با هم از آلودگی پاک شوند. این کار موجب قطع زنجیره انتقال عفونت های بیمارستانی می شود.

به اعتقاد کارشناسان، جدی گرفتن این مسئله از هر نظر حیاتی می نماید چرا که عفونت های بیمارستانی، هم به علت ویژگی های عامل عفونت زا (مقاومت؛ قدرت تهاجم و بیماری زایی) وهم نوع بیمارانی که دچار آن می شوند دارای کشندگی بالایی است. اگر این عفونت ها را به عنوان علت مستقیم مرگ درنظر بگیریم به طور میانگین ۳درصد مبتلایان راازبین می برد و اگر آن علت غیرمستقیم را درنظر بگیریم تأثیر آن بر میرایی بسیار بیشتر خواهد بود. برای درک بهتر این مسئله تحقیقی اخیرا در کشور آلمان انجام گرفته و بر مبنای آن مشخص شده است که عفونت های بیمارستانی مرگ ومیر بیمارستانی را ۳برابر افزایش می دهد.

راه های کنترل عفونت بیمارستانی

اما راه های کنترل عفونت بیمارستانی چیست؟ آیا تنها این مسئله محدود به برخی از پرسنل بیمارستانی می شود یا باید در این زمینه برنامه ریزی هم داشت؟ اقدام در این زمینه به کمیته کنترل عفونت هر بیمارستانی بازمی گردد. برنامه ریزی و تعیین خط مشی بیمارستان ها، رابطه با کنترل عفونت و ارائه اطلاعات تکنیکی، کنترل، ارزشیابی و نظارت بر اجرای مقررات وضع شده در کمیته مانند کنترل وسایل و تجهیزات بیمارستان در CSR (دستورالعمل های کنترل عفونت) ، تدوین و توسعه برنامه های آموزشی بیمارستان در رابطه با کنترل عفونت؛ مثل آموزش بهداشت به کارکنان بیمارستان در جهت کاهش موارد آلودگی، تهیه، تجزیه و تحلیل و اعلام گزارش های مربوط به پیشگیری و کنترل عفونت و برقراری سیستم مراقبت و نظارت در بیمارستان در جهت کنترل عفونت و ارزیابی و انجام تحقیقات دوره ای در رابطه با کارایی برنامه ها از عمده ترین وظایف کمیته کنترل عفونت های بیمارستانی است. کاهش موارد عفونت های بیمارستانی و هزینه درمان و بستری بیماران در بیمارستان از طریق انتخاب روش های مناسب برنامه ریزی برای کنترل عفونت و پیشگیری از بروز انتشار عوامل عفونت زا در بیمارستان ها و سایر مراکز درمانی بر اساس امکانات موجود، ازجمله اهداف این کمیته است. اعضای کمیته کنترل عفونت بیمارستان شامل اعضای ثابت شامل پزشک کنترل عفونت، پرستار کنترل عفونت و میکروبیولوژیست بالینی و اعضای متغیر است.

شیوع عفونت در بخش های ویژه

بیشترین آمار شیوع عفونت های بیمارستانی مربوط به بخش های ویژه (آی سی یو و سی سی یو) است. بخش آ ی سی یو به عنوان یکی از بخش های ویژه بیمارستانی است که امکان شیوع عفونت در آن زیاد است. اصولا بیمارانی در بخش های ویژه بستری می شوند که از وضعیت وخیم تری برخوردارند، بنابراین اگر مسائل بهداشتی از سوی پرستار و پزشک رعایت نشود و همچنین هوا و محیط و وسایلی که برای این بیماران استفاده می شود، آلوده باشد، باعث شیوع عفونت خواهد شد. معمولا فوت بیماران بستری در بخش های ویژه، به علت بیماری اصلی نبوده و ناشی از عفونتی است که درگیر آن شده اند. لذا تأکید بر کشنده بودن عفونت های بیمارستانی الزامی است. بیشترین راه های انتقال عفونت های بیمارستانی از طریق تماس لامسه، هوا و خون صورت می گیرد که شایع ترین و خطرناک ترین آنها اقدام تهاجمی عفونت از طریق خون است. گذشته از کنترل همیشگی تاسیسات مجاری هوای بخش ها، استفاده از دستکش و شستن دست ها از ساده ترین روش های پیشگیری از شیوع عفونت های بیمارستانی است.