پرسه خیال در تاریخ بروجرد/ جوشش زندگی در گرمابه‌های تاریخی
شهرستان بروجرد با قدمتی ۳ هزارساله خاستگاه شکل‌گیری تمدن‌های بشری بوده که آثار تاریخی به‌جای مانده از آن‌ها همچون گرمابه‌ها گواه تاریخ اجتماعی مردمان این دیار است.
به گزارش لرستان خبر، بروجرد شهری با قدمتی سه‌هزارساله و با داشتن 280 هکتار بافت تاریخی زندگی مردمان گذشته را در منظر دیدگان همگان قرار داده تا فرصتی باشد برای مرور مردمی که روزگاری بودند وزندگی کردند و رفتند. محلات قدیمی بروجرد را می‌توان از شناسنامه بناهای آن‌ها شناخت؛ دو دانگه، صوفیان، یخچال، دره غریب، خوش‌بین و رازان هنوز هم روایتگر شور و همهمه مردان وزنانی است که زندگی را زندگی بخشیدند.
جوشش زندگی در گرمابه‌های تاریخی بروجرد
اگر گوش تیر کنی هنوز جوشش زندگی و صدای همهمه مردان و زندان در شادی و عزا در حمام‌های تاریخی بروجرد به گوش می‌رسد، حمام‌هایی که روزی سندی بوده‌اند بر ارتباطات اجتماعی گسترده مردم این کهن بوم و بر.
هنوز صدای کل کله ریزان عروسی، شیون و شیدای عزاداری‌های محرم، بوی عطر و گلاب و نارنج، سوز سرمای زمستان و بخارآب گرمای خزینه‌ها، خُنُکای شربت و مهربانی مردمانی که حمام را نه‌تنها برای استحمام که محلی برای مهرورزی و اجرای آداب‌ورسومی خاص می‌دانستند، جاری است.
سردی یادها در این سال‌ها پیکره پر از خاطرات حمام‌های تاریخی بروجرد را فراگرفته، صدای قل‌قل سماور داغ حمامچی و خشک خشک دلاک‌های حمام دیگر به گوش نمی‌رسد، عطش یک‌کاسه آب‌خنک در کاسه‌های استیل و سفالین هنوز هم می‌تواند ما را به تماشای هنر تاریخ در این مکان‌ها بکشاند تا خیال خود را پرسه‌زنیم در تاریخ بروجرد.
میهمانید به نوشیدن یک‌کاسه آب‌خنک و یک لیوان شربت بهارنارنج به‌وقت سیر و سلوک در تاریخ گرمابه‌های بروجرد آن‌هم در فصل گرم تابستان.
ردپای زندگی در گرمابه‌های تاریخی
حجت‌الله یارمحمدی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم می‌گوید: ازجمله مکان‌های عام‌المنفعه‌ای که تقریباً در همه محلات کوچک وجود داشته گرمابه‌هایی هستند که بر اساس اسناد تاریخی بالغ‌بر 30 باب از آن‌ها در دوره قاجار در شهر فعال بوده که از ویژگی‌های مهم آن‌ها می‌توان به دوبخشی بودن آن‌ها شامل بخش مردانه و زنانه اشاره کرد.
وی می‌افزاید: در شهرستان بروجرد حدود هشت حمام تاریخی وجود دارد که از این مجموعه چهار حمام که یکی از آن‌ها در شهر اشترینان است شامل حمام سید بحرالعلوم، امام‌جمعه، سیدها و گودرزی‌های اشترینان ثبت آثار ملی شده است اما در بسیاری از روستاهای شهرستان نیز رد پای حمام‌های تاریخی را می‌توان یافت.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد بیان می‌کند: به نظر می‌رسد قدیمی‌ترین حمامی که در شهر بروجرد در میان این عناصر ارزشمند وجود دارد حمام امام‌جمعه و حمام سید مربوط به دوره زندیه و صفویه و حمام گودرزی‌ها مربوط به دوران قاجار است، اما حمام‌ها عمدتاً مربوط به دوران قاجار است و در دوران پهلوی تعمیراتی روی این بناها صورت گرفته درحالی‌که شالوده و اصل بنا متعلق به قبل از پهلوی است.
وی با بیان اینکه این بناها به‌عنوان یک عنصر ارزشمند مورداستفاده همه گروه‌ها بوده و سال‌های سال این فضاها به مردم خدمات‌رسانی می‌کردند، عنوان می‌کند: ساختار معماری گرمابه‌ها بر اساس اقلیم شهر و منطقه متفاوت بوده و به دلیل اینکه شهر بروجرد منطقه‌ای سردسیر بوده عمده حمام‌های قدیمی در عمق زمین‌ساخته می‌شده و از ساختاری کاملاً تعریف‌شده تبعیت می‌کرده که شامل فضای آتشدان، گرمخانه یا محل استحمام حمام و رختکن یا فضای سردینه است و در بین این فضاها فضاهایی همچون خزینه آب سرد و یا گرم و رختکن تعریف‌شده است.
یارمحمدی اهمیت این بناهای تاریخی به‌جای مانده از گذشتگان را یادآوری کرده و می‌افزاید: در حال حاضر به دلیل اینکه امروز مردم در منازل استحمام می‌کنند عموماً این حمام‌ها از حیزانتفاع خارج‌شده بنابراین یک فضای ارزشمند معماری مغفول و متروک مانده است که در سراسر دنیا و کشور این فضاهای ارزشمند را با کاربری‌های مشابه کاربری‌های فرهنگی تغییر کاربری می‌دهند.
وی می‌گوید: برخی از واحدهای مسکونی در بروجرد که متعلق به افراد سرشناس و دارای تمکن مالی بوده نیز حمام‌های اختصاصی داشته‌اند همچون خانه مرحوم افتخار الاسلام، خانه مرحوم حاج‌آقا کمال و بسیاری از خانه‌هایی که مربوط به بزرگان شهر بوده حمام‌های اختصاصی داشته‌اند که با همان ساختار حمام‌های بزرگ در ابعادی کوچک‌تر ساخته‌شده‌اند تا کفاف استفاده اعضای خانواده را بدهد.
عزاداری سیدالشهدا(ع) در حمام‌ها
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بروجرد خاطرنشان می‌کند: موضوع استحمام در آموزه‌های دینی به‌شدت تأکید شده و رد پای نظافت شخصی را در آموزه‌های ملی خود نیز می‌توان یافت و در کنار این فضای استحمام اقدامات دیگری از جنبه فرهنگی و مردم شناختی همچون عزاداری سیدالشهدا(ع) در حمام‌ها انجام می‌شده به این صورت که صبح روز عاشورا حمامچی‌های قدیمی مقداری گِل رقیق آماده می‌کردند و مردم بعد از اذان صبح در حمام تمام پیکرشان را گِل مالی می‌کردند و وارد گرمخانه حمام می‌شدند که به دلیل انعکاس، صدا در آنجا بسیار رسا بوده و در حالت حزن و اندوه در آن مکان به سینه‌زنی مشغول می‌شدند و به‌صورت حلقه‌ای دور می‌زدند و اذکار مخصوصی که فقط در حمام گفته می‌شد در عزا و رثای سیدالشهدا خوانده می‌شد و هر کس پس‌ازاین عزاداری‌ها به خزینه می‌رفته و خود را تمیز می‌کرده و بعد در حمام سرد صبحانه‌ای را که خود حمامچی‌ها آماده می‌کردند صرف می‌کرده و بعد به سمت هیئت‌ها می‌رفتند.
ملاقات‌های خصوصی و یا خواستگاری از دختران و موضوعات اجتماعی دیگری ازاین‌دست اتفاقاتی بوده که به گفته یارمحمدی کارشناس میراث فرهنگی فضای حمام‌ها را غرق زندگی می‌کرده است.
وی تأکید می‌کند: حمام‌ها به‌عنوان یک عنصر ارزشمند تاریخی قابلیت تغییر کاربری‌های نزدیک به این فضا رادارند.
گزارش از الهام شاهدپور
انتهای پیام/
منبع: تسنیم
