واژه کارآمدی(effectiveness) دارای تعاریف و کاربردهای متعددی(خصوصا در سه حوزه اقتصاد، مدیریت و سیاست است) در فرهنگ علوم سیاسی، این اصطلاح به اثربخشی، تاثیر،توانایی،نفود، کفایت و قابلیت و لیاقت معنا شده است.۱

   از دیدگاه ''سیمور لیپست'' کارآمدی عبارت است از: ''تحقق عینی یا توان سیستم در تحقق کارهای اساسی یک حکومت، به گونه ای که اکثریت مردم و گروه های قدرتمند درون نظام آن را عینا مشاهده کنند.''۲ از این رو یک سیستم آنگاه کارایی دارد که بتواند وظایفی را که بیشترین مردم از آن توقع دارند انجام دهد،یا اینکه میتوان گفت: کارآمدی یعنی موفقیت در تحقق اهداف باتوجه به موانع.

♦عناصر کارآمدی

  به لحاظ علمی وقتی صحبت از کارآمدی درحوزه های مختلف میشود، بدین معناست که یک مجموعه (کارخانه، سیستم، سازمان و...) تاچه اندازه توانسته است با کمترین هزینه و بالاترین سرعت با توجه به مجموعه موانع و کاستیها اهداف خود را محقق سازد. 

   بر این مبنا سه عنصر مهم و اساسی در کارآمدی یک سیستم و سازمان نقش دارند که عبارتند از: اهداف، امکانات و موانع.

             کارآمدی = اهداف + امکانات + موانع

 الف: نقش اهداف در تعیین کارآمدی:

   در تعیین کارآمدی اهداف بعنوان عنصری مهم باید تعربف، تبیین وشناخته شده باشند( کمی و کیفی )، اهداف میتوانند درسطوح مختلف متفاوت، و به اهداف مادی و غیر مادی تقسیم شوند، همچنین به لحاظ زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت باشند ( مانند: توسعه و تعالی استان، تحقق اقتصاد مقاومتی درون زا و برون گرا، افزایش تولید، ایجاد اشتغال، رفاه عمومی، ترویج اخلاق، استحکام بنیان خانواده و... با توجه به ماموریت سیستم)

ب: نقش امکانات در تعیین کارآمدی

   امکانات یکی از مولفه های مهمی است که همواره در تحقق کارآمدی و ارزیابی عملکرد یک سیستم، سازمان و یا فرد در نظر گرفته میشود که البته امری عقلایی است، کما اینکه درعلم مدیریت از آن تحت عنوان تناسب وظایف و ماموریتها با امکانات و اختیارات سخن میگویند.

   منظور از امکانات اعم از بعد مادی و معنوی آن است و شامل تمام فرصتها و نقاط قوت موجود است که میتوانند مورد استفاده قرار گیرند و دایره آن گسترده است (مانند: منابع طبیعی، بودجه واعتبارات، نیروی انسانی، موقعیت جغرافیایی، آب و هوا، زمین حاصل خیز، ایمان و اعتقادات مردم، مدیریت هماهنگ، تعامل، فرهنگ، نفوذ و...)

ج: نقش موانع در تعیین کارآمدی

   مولفه سوم در تعیین کارآمدی و تحقق آن، ارزیابی وجود یا فقدان موانع در مسیر اجرا و تحقق برنامه ها است، که ممکن است در درون سیستم یا بیرون از آن باشند( نقاط ضعف و تهدیدها) که هریک موارد متعددی را شامل میشوند، مواردی مانند: اشتباهات و اختلافات و انحرافات مدیران و مسئولان، افزایش غیرمنطقی سطح انتظارات، تحولات ناموزون سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی، حوادث غیرمترقبه، تبعیض، قانون گریزی و قانون ستیزی، کارشکنیها و...

♦عوامل موثر مدیریتی بر کارآمدی

   نقش مدیریت در کارآمدی یک سیستم و سازمان بسیار موثر و راه گشاست، زیرا مدیر با درایت میتواند امکانات و منابع را فراهم وساماندهی کند و از آنها بصورت بهینه بهره برداری، و به شایستگی در جای خود مورد استفاده قرار دهد و از هدر رفت آنها جلوگیری نماید، علاوه برآن مدیر لایق و توانا قادر است با تدابیر عالمانه موانع را از سر راه برداشته و یا اثرگذاری آنها را کاهش دهد، همچنین با اعمال سیاستهای مدیریتی شایسته سطح کارآمدی را ارتقاء دهد، با بکاربستن اقداماتی مانند: شایسته سالاری، سالم سازی سیستم، اجرای عدالت، آموزشهای مفید و موثر، ترویج روحیه تعاون و تعامل، نظارت و ارزشیابی مستمر ، ظابطه گرایی و قانونمداری، ایفای نقش الگویی مناسب و ساده زیستی، برنامه محوری، تشویق خدمتگزاران و نیکان و اصلاح افراد قانون گریز و مشکل ساز ، مشاوره با مشاوران توانا و دلسوز و...

   بنابر این در ارزیابی میزان کارآمدی سازمانها و مدیران لازم است ابتدا اهداف و برنامه ها را شناخت و در کنار آن امکانات موجود و فراهم شده و تلاشهای مدیران در این راستا را، به همراه موانع و مزاحمتها رصد و آنگاه نتیجه گیری و قضاوت کرد.

منابع:

۱- فرهنگ علوم سیاسی، علی آقابخشی،تهران، انتشارات چاپار،۱۳۷۹،ص۴۴۶.

۲- مشروعیت و کارآمدی، سیمور،م،لیپست، ترجمه رضا زبیب، فرهنگ توسعه، سال چهارم،شماره ۱۸،خرداد و تیر۷۴،ص۱۱.

 

علی چراغیان

در کانال تلگرام لرستان خبر عضو شوید

نظرات