اولویت های ارزی رئیس جدید بانک مرکزی
رسالت اصلی بانک مرکزی آن است که با اجرای سیاست های پولی و اعتباری شرایط مساعد پیشرفت اقتصادی کشور را فراهم سازد و در اجرای برنامه های مختلف اعم از برنامه های تثبیت و توسعه اقتصادی پشتیبان دولت باشد.
رسالت اصلی بانک مرکزی بنابر آنچه که در سایت رسمی اش آمده، آن است که با اجرای سیاستهای پولی و اعتباری شرایط مساعد برای پیشرفت اقتصادی کشور را فراهم سازد و در اجرای برنامه های مختلف اعم از برنامه های تثبیت و توسعه اقتصادی پشتیبان دولت باشد. (۱)
وظایف اصلی بانک مرکزی
حوزه ماموریت بانک مرکزی را باید به دو بخش اصلی تقسیم کرد: نظام ارزی و نظام پول داخلی
در این گزارش به بررسی مسائل نظام ارزی در کشور پرداخته می شود و تلاش می شود تا اولویت های این نهاد مهم و اثر گذار در اقتصاد کشور تبیین شود
دو مساله مهم در حوزه ارزی عبارت است از:
۱- شفافیت نظام ارزی در داخل
۲- مدل تبادلات ارزی با خارج
شفافیت نظام ارزی در داخل
مساله مهم که بانک مرکزی با آن روبروست، شفافیت نظام ارزی است که با توجه به تحریم های اقتصادی اهمیت این مساله دوچندان شده است. دو زیر مساله در این بخش وجود دارد که باید به درستی تبیین شود:
۱-۱- زیر مساله اول؛ شفافیت بر نحوه فروش ارز توسط صرافی ها است. در این راستا بانک مرکزی سامانه نظارت بر صرافی ها (سنا) را تهیه کرده است. اما این سامانه نتوانسته هدف خود را محقق کند. هنوز صرافی ها به راحتی می توانند پنهان کاری انجام دهند. باید قاعده گذاری لازم انجام شود. در حال حاضر قواعدی توسط بانک مرکزی گذاشته شده است که صرافی ها را ملزم می کند تا اطلاعاتشان را در این سامانه وارد کنند و تمام فعالیت شان از طریق این سامانه باشد اما صرافی ها امکان خروج از این الزامات را دارند و می توانند فقط بخشی از اطلاعات لازم را وارد کنند و همچنان به فعالیت ادامه بدهند. این روند نشان می دهد که بانک مرکزی ابزار نظارت مناسب برای نظارت برصرافی ها را هنوز ندارد. در این زمینه می شود از کشور های دیگر الگو گرفت.
۱-۲- زیر مساله دوم ؛ بورس ارزی است. درحال حاضر روش شفافی برای قیمت گذاری ارز وجود ندارد و بانک مرکزی قیمت را تعیین می کند. اما در بازار آزاد قیمت ارز متفاوت است و همین چند نرخی بودن زمینه بروز فساد خواهد بود. با توجه به دلایل ذکر شده باید ارز تک نرخی شود و برای اجرای این سیاست لازم است مکانیزمی برای قیمت گذاری ارز وجود داشته باشد. در این راستا بورس کالا الگوی مناسبی است. در بورس کالا، شرکت های فروشنده، میزان عرضه محصول، شرکت های خریدار و میزان تقاضا مشخص است این روند باعث شفافیت روند قیمت گذاری محصول می شود. برای قیمت گذاری ارز نیز می توان بورس ارز را با الگو گیری از بورس کالا ایجاد کرد. در مرحله اول لازم است بورس بین بانکی باشد، منظور بانک هایی است که ال سی باز می کنند و عمدتا واسطه واردات وصادرات ما با خارج از کشور هستند. این بانک ها عرضه کنندگان و متقاضیان اصلی ارز در بازارند. در شرایط فعلی اگر بورس ارزی بین بانکی تشکیل شود و همانند بورس شفاف باشد جلوی تغییرات قیمت را به واسطه دلال بازی در بازار گرفته خواهد شد و این بازار ساماندهی می شود.
مدل تبادلات ارزی با خارج
رقم مبادلات تجاری ایران در سال ۹۱ تقریبا ۹۴ میلیارد دلار بوده است [۱] . مهمترین شرکای تجاری ایران کشورهای امارات، چین، عراق، ترکیه، کره، هند، افغانستان و روسیه هستند. رقم مبادلات تجاری ایران با این کشورها معادل ۵۴٫۳۸ میلیارد دلار است [۲] . با توجه به حجم بالای مبادلات تجاری بین ایران با هشت کشور مذکور، بانک مرکزی باید رویکردهای لازم در حوزه تبادلات ارزی با این کشورها را اتخاذ کند. تا قبل از اعمال تحریم های بانکی، عمده مبادلات تجاری بین ایران و شرکای تجاری اش، با یک ارز واسط (عمدتا دلار و یورو) انجام میشد (! ) . بعد از تشدید تحریم ها، نقل و انتقال مبادلات بانکی دلار و یورو با مشکلات عدیده ای مواجه شد. بانک با تغییر سیاست های ارزی بخشی از تجارت کشور با شرکای تجاری اش را، با واحد پولی کشور مقابل پایه ریزی کرد مثل تبادلات تجاری با چین، این روش موجب رفع عمده مشکلات پیش آمده شد، اما این مساله به شدت به نفع کشوری است که واحد پولی آن استفاده می شود. در حال حاضر بانک مرکزی برای حل این مساله و ایجاد ظرفیت برای کشور باید نظام مبادلات ارزی را بر پایه پول های ملی طراحی و پیاده کند برای مثال در مبادلات تجاری با چین، ریال را در کنار یوان (واحد پول چین) مورد استفاده قرار دهد. این مدل توسط کشورهای مطرحی در اقتصاد جهان مثل چین در حال اجراست. البته توضیح این مدل بحث مستقلی می طلبد که در آینده به آن پرداخته خواهد شد.
جمع بندی
بانک مرکزی با توجه به شرایط حساس کشور باید با تغییر و اصلاح سیاست های ارزی، زمینه ایجاد شفافیت اقتصادی در حوزه ارز و تقویت پول ملی و کاهش فشار های وارده در اثر تحریم را فراهم کند و نظام ارزی را سامان دهد. در حیطه نظارتی، بانک مرکزی باید با قاعده گذاری های لازم و اصلاح سامانه سنا زمینه نظارت جامع بر صرافی ها و تبادلات ارزی در داخل کشور را فراهم کند. در رابطه با قیمت ارز باید هرچه سریعتر بورس ارزی با محوریت بورس بین بانکی با مدل گیری از بورس کالا در دستور کار قرار گیرد. در حوزه تبادلات ارزی با دیگر کشورها بانک مرکزی باید با ایجاد مدل تبادلات ارزی بر پایه پول های ملی به قدرتمند شدن ریال کمک کند و آسیب پذیری تبادلات ارزی را با این مدل کاهش دهد.
وظایف اصلی بانک مرکزی
حوزه ماموریت بانک مرکزی را باید به دو بخش اصلی تقسیم کرد: نظام ارزی و نظام پول داخلی
در این گزارش به بررسی مسائل نظام ارزی در کشور پرداخته می شود و تلاش می شود تا اولویت های این نهاد مهم و اثر گذار در اقتصاد کشور تبیین شود
دو مساله مهم در حوزه ارزی عبارت است از:
۱- شفافیت نظام ارزی در داخل
۲- مدل تبادلات ارزی با خارج
شفافیت نظام ارزی در داخل
مساله مهم که بانک مرکزی با آن روبروست، شفافیت نظام ارزی است که با توجه به تحریم های اقتصادی اهمیت این مساله دوچندان شده است. دو زیر مساله در این بخش وجود دارد که باید به درستی تبیین شود:
۱-۱- زیر مساله اول؛ شفافیت بر نحوه فروش ارز توسط صرافی ها است. در این راستا بانک مرکزی سامانه نظارت بر صرافی ها (سنا) را تهیه کرده است. اما این سامانه نتوانسته هدف خود را محقق کند. هنوز صرافی ها به راحتی می توانند پنهان کاری انجام دهند. باید قاعده گذاری لازم انجام شود. در حال حاضر قواعدی توسط بانک مرکزی گذاشته شده است که صرافی ها را ملزم می کند تا اطلاعاتشان را در این سامانه وارد کنند و تمام فعالیت شان از طریق این سامانه باشد اما صرافی ها امکان خروج از این الزامات را دارند و می توانند فقط بخشی از اطلاعات لازم را وارد کنند و همچنان به فعالیت ادامه بدهند. این روند نشان می دهد که بانک مرکزی ابزار نظارت مناسب برای نظارت برصرافی ها را هنوز ندارد. در این زمینه می شود از کشور های دیگر الگو گرفت.
۱-۲- زیر مساله دوم ؛ بورس ارزی است. درحال حاضر روش شفافی برای قیمت گذاری ارز وجود ندارد و بانک مرکزی قیمت را تعیین می کند. اما در بازار آزاد قیمت ارز متفاوت است و همین چند نرخی بودن زمینه بروز فساد خواهد بود. با توجه به دلایل ذکر شده باید ارز تک نرخی شود و برای اجرای این سیاست لازم است مکانیزمی برای قیمت گذاری ارز وجود داشته باشد. در این راستا بورس کالا الگوی مناسبی است. در بورس کالا، شرکت های فروشنده، میزان عرضه محصول، شرکت های خریدار و میزان تقاضا مشخص است این روند باعث شفافیت روند قیمت گذاری محصول می شود. برای قیمت گذاری ارز نیز می توان بورس ارز را با الگو گیری از بورس کالا ایجاد کرد. در مرحله اول لازم است بورس بین بانکی باشد، منظور بانک هایی است که ال سی باز می کنند و عمدتا واسطه واردات وصادرات ما با خارج از کشور هستند. این بانک ها عرضه کنندگان و متقاضیان اصلی ارز در بازارند. در شرایط فعلی اگر بورس ارزی بین بانکی تشکیل شود و همانند بورس شفاف باشد جلوی تغییرات قیمت را به واسطه دلال بازی در بازار گرفته خواهد شد و این بازار ساماندهی می شود.
مدل تبادلات ارزی با خارج
رقم مبادلات تجاری ایران در سال ۹۱ تقریبا ۹۴ میلیارد دلار بوده است [۱] . مهمترین شرکای تجاری ایران کشورهای امارات، چین، عراق، ترکیه، کره، هند، افغانستان و روسیه هستند. رقم مبادلات تجاری ایران با این کشورها معادل ۵۴٫۳۸ میلیارد دلار است [۲] . با توجه به حجم بالای مبادلات تجاری بین ایران با هشت کشور مذکور، بانک مرکزی باید رویکردهای لازم در حوزه تبادلات ارزی با این کشورها را اتخاذ کند. تا قبل از اعمال تحریم های بانکی، عمده مبادلات تجاری بین ایران و شرکای تجاری اش، با یک ارز واسط (عمدتا دلار و یورو) انجام میشد (! ) . بعد از تشدید تحریم ها، نقل و انتقال مبادلات بانکی دلار و یورو با مشکلات عدیده ای مواجه شد. بانک با تغییر سیاست های ارزی بخشی از تجارت کشور با شرکای تجاری اش را، با واحد پولی کشور مقابل پایه ریزی کرد مثل تبادلات تجاری با چین، این روش موجب رفع عمده مشکلات پیش آمده شد، اما این مساله به شدت به نفع کشوری است که واحد پولی آن استفاده می شود. در حال حاضر بانک مرکزی برای حل این مساله و ایجاد ظرفیت برای کشور باید نظام مبادلات ارزی را بر پایه پول های ملی طراحی و پیاده کند برای مثال در مبادلات تجاری با چین، ریال را در کنار یوان (واحد پول چین) مورد استفاده قرار دهد. این مدل توسط کشورهای مطرحی در اقتصاد جهان مثل چین در حال اجراست. البته توضیح این مدل بحث مستقلی می طلبد که در آینده به آن پرداخته خواهد شد.
جمع بندی
بانک مرکزی با توجه به شرایط حساس کشور باید با تغییر و اصلاح سیاست های ارزی، زمینه ایجاد شفافیت اقتصادی در حوزه ارز و تقویت پول ملی و کاهش فشار های وارده در اثر تحریم را فراهم کند و نظام ارزی را سامان دهد. در حیطه نظارتی، بانک مرکزی باید با قاعده گذاری های لازم و اصلاح سامانه سنا زمینه نظارت جامع بر صرافی ها و تبادلات ارزی در داخل کشور را فراهم کند. در رابطه با قیمت ارز باید هرچه سریعتر بورس ارزی با محوریت بورس بین بانکی با مدل گیری از بورس کالا در دستور کار قرار گیرد. در حوزه تبادلات ارزی با دیگر کشورها بانک مرکزی باید با ایجاد مدل تبادلات ارزی بر پایه پول های ملی به قدرتمند شدن ریال کمک کند و آسیب پذیری تبادلات ارزی را با این مدل کاهش دهد.
