یادداشت مهدی محمدی درباره مذاکرات هسته ای
توافق بد؛ توافق خوب
ضرورت ایجاب می کند تیم مذاکره کننده ایران یک بار برای همیشه مشخصات یک توافق خوب را برای خود روشن کند و یکی از روش های مناسب برای معین کردن مشخصات یک توافق خوب، این است که ببینیم کدام توفق، «بد» ارزیابی می شود.
یکی از مهم ترین پرسش های پیش روی جامعه تحلیلی کشور درباره مذاکرات هسته ای اکنون این است که منطق صحیح مواجهه تحلیلی با این دیپلماسی چیست؟ به عبارت دیگر سوال این است که کدام رویکرد در جهت منافع ملی قرار دارد؛ رویکرد حمایت گرانه صرف، رویکرد انتقادی محض یا رویکردی که می توان آن را حمایت انتقادی نام نهاد؟
هر بحثی در این باره را باید از اینجا آغاز کرد که بدون شک ایران خواهان رسیدن به یک توافق در مذاکرات هسته ای است. این امر البته جدید هم نیست. سیاست جمهوری اسلامی ایران همواره این بوده است که باید به یک راه حل پایدار درباره این مساله رسید و تنها راه حل پایدار راه حلی است که همه طرف ها حس کنند منافع آنها را تامین می کند. حرکت به سمت راه حل، امری نیست که نتیجه انتخابات ریاست جمهوری یا فشار تحریم ها آن را به ایران تحمیل کرده باشد.
این یک استراتژی ثابت از سوی جمهوری اسلامی است که در تمام یک دهه گذشته در دستور کار بوده است اما اینکه چرا این راه حل تا امروز حاصل نشده دلایل بسیار متنوعی دارد. در درجه اول، همانطور که مذاکرات اخیر هم نشان داد زمان های بسیار معدودی در گذشته وجود داشته که گروه ۱+۵ بویژه آمریکا آماده رسیدن به یک راه حل بوده است. در واقع، اگر دقیق باشیم در همه مواردی که ایران برای رسیدن به یک راه حل پیشقدم شده آمریکا به دلایل مختلف آماده نبوده است. یک جنبه از این عدم آمادگی به این موضوع بازمی گردد که اساسا آمریکایی ها تا همین اواخر تکلیف خود را به لحاظ راهبردی با مساله هسته ای ایران روشن نکرده بودند.
همین حالا هم اگرچه به نظر می رسد دولت آمریکا به این جمع بندی رسیده است که باید قدم اول را بردارد ولی کم نیستند کسانی درون سیستم آمریکا که تداوم تنش و منتقل کردن آمریکا به فضاهای غیردیپلماتیک درباره ایران را تنها راه تامین منافع خود می دانند و همین موضوع است که نگرانی هایی جدی به وجود است در این باره که آیا آمریکا آماده پیمودن این مسیر تا انتها خواهد بود یا نه، ضمن اینکه اراده آمریکا برای برداشتن گام اول، ضرورتا به این معنا نیست که آمریکا آماده برداشتن گام آخر در چارچوب یک معامله برد برد هم خواهد بود.
دلیل اصلی عدم توافق تا امروز البته این نیست. دلیل اصلی این است که من تصور می کنم آمریکا دائما فرصت های موجود توافق را به امید رسیدن به یک توافق بهتر، به تاخیر انداخته است. در واقع آمریکا تا امروز همه فرصت ها را از دست داده با این تحلیل که فرصت های بهتری در راه است.
آمریکایی ها روند استراتژیک لااقل ۵ سال گذشته را روند تغییر محاسباتی ایران ارزیابی کرده اند و همه تلاش آنها این بوده است که با تولید قدرتمندترین ترکیب ممکن از همه گزینه های فشار، تغییر محاسباتی در ایران را ایجاد کرده و آن را تبدیل به تغییر پیشنهاد و سپس تغییر سیاست ایران بکنند. درست یا غلط، آمریکا امروز حس می کند تا حدودی به هدف خود دست یافته است.
انبوه آدرس های غلط ارسالی از داخل به اضافه فهم غلط سنتی آمریکا از معانی تصمیمات راهبردی در ایران باعث شده آمریکا فکر کند حقیقتا محاسبات ایران تغییر کرده و بزودی پیشنهادها، سیاست ها و رفتارهای ایران هم عوض خواهد شد. تحلیلگران آمریکایی انتخاب مردم ایران در ۲۴ خرداد را نشان دهنده تغییر محاسبات جامعه ایرانی و صدور مجوز مذاکره مستقیم با آمریکا را هم به معنای تغییر محاسبات نظام ارزیابی کرده اند. در اینکه این شیوه تحلیل مسائل ایران، به بیراهه رفتن است تردیدی نیست ولی مهم است توجه کنیم که آمریکا در این بیراهه افتاده و بازگرداندن آن هم به سادگی ممکن نخواهد بود.
نکته مهم در اینجا این است که هم دولت و هم کنگره آمریکا در این متفقند که تغییر محاسباتی ایجاد شده در ایران را باید تعمیق کرد. اختلاف میان آنها در این باره است که بهترین روش برای این کار چیست؟ کنگره و صهیونیست ها عقیده دارند این تغییر محاسباتی محصول تحمل ناپذیر شدن فشارها برای ایران است و اگر فشارها جدی تر شود آن وقت تغییرات در محاسبات ایران هم عمیق تر خواهد شد.
به همین دلیل است که کنگره تحت فشار اسرائیل به دنبال استفاده از کوچک ترین بهانه های ممکن برای تشدید فشارها بر ایران است. دولت آمریکا اما ظاهرا برآورد متفاوتی دارد. دولت آمریکا تصور می کند که فشارهای قبلی به اندازه کافی قدرتمند بوده و فشار جدید چیزی بر تاثیر آن اضافه نمی کند اما می تواند برای ایران حاوی این پیام باشد که آمریکا به اندازه کافی در دیپلماسی جدی نیست و دیپلماسی را بیشتر ابزاری برای پیدا کردن بهانه های تشدید فشار می داند. همین جا یک نکته را باید تذکر داد و آن هم این است که آمریکا خود به خوبی می داند که در نهایت راهی جز دیپلماسی در مقابل ایران ندارد.
یکی از نکاتی که آمریکایی ها در برآوردهای راهبردی خود به اسرائیل دائما آن را تذکر می دهند این است که حتی اگر آمریکا و اسرائیل به ایران حمله هم بکنند باز بعد از حمله باید سر میز مذاکره بنشینند و با ایران به توافقی کم و بیش شبیه این چیزی که هم اکنون در حال منعقد شدن است، برسند.
به نظر می رسد آنچه اکنون آمریکا را به حصول یک توافق با ایران متمایل کرده، چند مساله کلیدی است:
نخست اینکه چنان که گفتیم آمریکایی ها خود هم می دانند که گزینه ای جز توافق با ایران ندارند و گزینه های دیگر برای آنها هیچ جذابیتی ندارد.
نکته دوم این است که آمریکا اکنون تصور می کند که معامله خوبی روی میز است که اگر از دست برود، ممکن است فرصت معامله کردن با ایران برای همیشه نابود شود.
سوم، آمریکا به این جمع بندی رسیده است که در سطح بالای سیاسی در ایران هم اراده لازم برای توافق وجود دارد.
چهارم، آمریکایی ها خود به صراحت گفته اند که علاقه مند هستند به تقویت تیم آقای روحانی در داخل ایران کمک کنند و تصور می کنند یک توافق در موضوع هسته ای که به گشایش های اقتصادی بینجامد به تحقق این هدف آنها کمک می کند.
با این حال، این مساله که ایران در پی توافق است به هیچ وجه نباید این سوءتفاهم را ایجاد کند که ایران هر توافقی را یک توافق خوب می داند و توافق کردن ولو یک توافق بد برای آن از محتوای توافق مهم تر است. درواقع مساله برعکس است. ایران در اصل به دنبال یک توافق خوب است و تیم مذاکره کننده هم باید بداند که اگر درست، هوشمندانه و دقیق مذاکره کند یک توافق خوب دست یافتنی است. در عین حال، در یک تحلیل حداقلی توافقی که خطوط قرمز ایران را نقض نکند هم می تواند به عنوان یک توافق خوب در نظر گرفته شود.
در اینجاست که ضرورت ایجاب می کند تیم مذاکره کننده ایران یک بار برای همیشه مشخصات یک توافق خوب را برای خود روشن کند و یکی از روش های مناسب برای معین کردن مشخصات یک توافق خوب این است که ببینیم کدام توفق، «بد» ارزیابی می شود.
با ملاحظه جمیع سیاست ها، راهبردها و مواضع دولت و نظام می توان گفت که از دید آنها هر توافقی با مشخصات زیر یک توافق بد است:
۱- توافقی که زیرساخت حقوقی تحریم ها را حفظ کند.
۲- توافقی که متوازن نباشد و در ازای امتیازهای فراوان، ما به ازای اندکی دریافت کند.
۳- توافقی که مشکلات فوری غرب را حل کند ولی مشکلات فوری ایران را گروگان بگیرد.
۴- توافقی که به زیرساخت غنی سازی صنعتی در ایران صدمه بزند.
۵- توافقی که ضربات برگشت ناپذیر به بخش فنی ایران وارد کند.
۶- توافقی که اساس آن خوش بینی به سیاست آمریکا باشد.
۷- توافقی که دست ایران را برای مذاکرات بعدی خالی کند.
۸- توافقی که نوعی محروم سازی دائمی از حقوق ایران در آن وجود داشته باشد.
۹- توافقی که مواد هسته ای را که سرمایه ملی است، از دست بدهد.
۱۰- توافقی که تاییدکننده اشتباهات محاسباتی دشمن درباره مستاصل شدن ایران در مقابل فشارها باشد.
هر بحثی در این باره را باید از اینجا آغاز کرد که بدون شک ایران خواهان رسیدن به یک توافق در مذاکرات هسته ای است. این امر البته جدید هم نیست. سیاست جمهوری اسلامی ایران همواره این بوده است که باید به یک راه حل پایدار درباره این مساله رسید و تنها راه حل پایدار راه حلی است که همه طرف ها حس کنند منافع آنها را تامین می کند. حرکت به سمت راه حل، امری نیست که نتیجه انتخابات ریاست جمهوری یا فشار تحریم ها آن را به ایران تحمیل کرده باشد.
این یک استراتژی ثابت از سوی جمهوری اسلامی است که در تمام یک دهه گذشته در دستور کار بوده است اما اینکه چرا این راه حل تا امروز حاصل نشده دلایل بسیار متنوعی دارد. در درجه اول، همانطور که مذاکرات اخیر هم نشان داد زمان های بسیار معدودی در گذشته وجود داشته که گروه ۱+۵ بویژه آمریکا آماده رسیدن به یک راه حل بوده است. در واقع، اگر دقیق باشیم در همه مواردی که ایران برای رسیدن به یک راه حل پیشقدم شده آمریکا به دلایل مختلف آماده نبوده است. یک جنبه از این عدم آمادگی به این موضوع بازمی گردد که اساسا آمریکایی ها تا همین اواخر تکلیف خود را به لحاظ راهبردی با مساله هسته ای ایران روشن نکرده بودند.
همین حالا هم اگرچه به نظر می رسد دولت آمریکا به این جمع بندی رسیده است که باید قدم اول را بردارد ولی کم نیستند کسانی درون سیستم آمریکا که تداوم تنش و منتقل کردن آمریکا به فضاهای غیردیپلماتیک درباره ایران را تنها راه تامین منافع خود می دانند و همین موضوع است که نگرانی هایی جدی به وجود است در این باره که آیا آمریکا آماده پیمودن این مسیر تا انتها خواهد بود یا نه، ضمن اینکه اراده آمریکا برای برداشتن گام اول، ضرورتا به این معنا نیست که آمریکا آماده برداشتن گام آخر در چارچوب یک معامله برد برد هم خواهد بود.
دلیل اصلی عدم توافق تا امروز البته این نیست. دلیل اصلی این است که من تصور می کنم آمریکا دائما فرصت های موجود توافق را به امید رسیدن به یک توافق بهتر، به تاخیر انداخته است. در واقع آمریکا تا امروز همه فرصت ها را از دست داده با این تحلیل که فرصت های بهتری در راه است.
آمریکایی ها روند استراتژیک لااقل ۵ سال گذشته را روند تغییر محاسباتی ایران ارزیابی کرده اند و همه تلاش آنها این بوده است که با تولید قدرتمندترین ترکیب ممکن از همه گزینه های فشار، تغییر محاسباتی در ایران را ایجاد کرده و آن را تبدیل به تغییر پیشنهاد و سپس تغییر سیاست ایران بکنند. درست یا غلط، آمریکا امروز حس می کند تا حدودی به هدف خود دست یافته است.
انبوه آدرس های غلط ارسالی از داخل به اضافه فهم غلط سنتی آمریکا از معانی تصمیمات راهبردی در ایران باعث شده آمریکا فکر کند حقیقتا محاسبات ایران تغییر کرده و بزودی پیشنهادها، سیاست ها و رفتارهای ایران هم عوض خواهد شد. تحلیلگران آمریکایی انتخاب مردم ایران در ۲۴ خرداد را نشان دهنده تغییر محاسبات جامعه ایرانی و صدور مجوز مذاکره مستقیم با آمریکا را هم به معنای تغییر محاسبات نظام ارزیابی کرده اند. در اینکه این شیوه تحلیل مسائل ایران، به بیراهه رفتن است تردیدی نیست ولی مهم است توجه کنیم که آمریکا در این بیراهه افتاده و بازگرداندن آن هم به سادگی ممکن نخواهد بود.
نکته مهم در اینجا این است که هم دولت و هم کنگره آمریکا در این متفقند که تغییر محاسباتی ایجاد شده در ایران را باید تعمیق کرد. اختلاف میان آنها در این باره است که بهترین روش برای این کار چیست؟ کنگره و صهیونیست ها عقیده دارند این تغییر محاسباتی محصول تحمل ناپذیر شدن فشارها برای ایران است و اگر فشارها جدی تر شود آن وقت تغییرات در محاسبات ایران هم عمیق تر خواهد شد.
به همین دلیل است که کنگره تحت فشار اسرائیل به دنبال استفاده از کوچک ترین بهانه های ممکن برای تشدید فشارها بر ایران است. دولت آمریکا اما ظاهرا برآورد متفاوتی دارد. دولت آمریکا تصور می کند که فشارهای قبلی به اندازه کافی قدرتمند بوده و فشار جدید چیزی بر تاثیر آن اضافه نمی کند اما می تواند برای ایران حاوی این پیام باشد که آمریکا به اندازه کافی در دیپلماسی جدی نیست و دیپلماسی را بیشتر ابزاری برای پیدا کردن بهانه های تشدید فشار می داند. همین جا یک نکته را باید تذکر داد و آن هم این است که آمریکا خود به خوبی می داند که در نهایت راهی جز دیپلماسی در مقابل ایران ندارد.
یکی از نکاتی که آمریکایی ها در برآوردهای راهبردی خود به اسرائیل دائما آن را تذکر می دهند این است که حتی اگر آمریکا و اسرائیل به ایران حمله هم بکنند باز بعد از حمله باید سر میز مذاکره بنشینند و با ایران به توافقی کم و بیش شبیه این چیزی که هم اکنون در حال منعقد شدن است، برسند.
به نظر می رسد آنچه اکنون آمریکا را به حصول یک توافق با ایران متمایل کرده، چند مساله کلیدی است:
نخست اینکه چنان که گفتیم آمریکایی ها خود هم می دانند که گزینه ای جز توافق با ایران ندارند و گزینه های دیگر برای آنها هیچ جذابیتی ندارد.
نکته دوم این است که آمریکا اکنون تصور می کند که معامله خوبی روی میز است که اگر از دست برود، ممکن است فرصت معامله کردن با ایران برای همیشه نابود شود.
سوم، آمریکا به این جمع بندی رسیده است که در سطح بالای سیاسی در ایران هم اراده لازم برای توافق وجود دارد.
چهارم، آمریکایی ها خود به صراحت گفته اند که علاقه مند هستند به تقویت تیم آقای روحانی در داخل ایران کمک کنند و تصور می کنند یک توافق در موضوع هسته ای که به گشایش های اقتصادی بینجامد به تحقق این هدف آنها کمک می کند.
با این حال، این مساله که ایران در پی توافق است به هیچ وجه نباید این سوءتفاهم را ایجاد کند که ایران هر توافقی را یک توافق خوب می داند و توافق کردن ولو یک توافق بد برای آن از محتوای توافق مهم تر است. درواقع مساله برعکس است. ایران در اصل به دنبال یک توافق خوب است و تیم مذاکره کننده هم باید بداند که اگر درست، هوشمندانه و دقیق مذاکره کند یک توافق خوب دست یافتنی است. در عین حال، در یک تحلیل حداقلی توافقی که خطوط قرمز ایران را نقض نکند هم می تواند به عنوان یک توافق خوب در نظر گرفته شود.
در اینجاست که ضرورت ایجاب می کند تیم مذاکره کننده ایران یک بار برای همیشه مشخصات یک توافق خوب را برای خود روشن کند و یکی از روش های مناسب برای معین کردن مشخصات یک توافق خوب این است که ببینیم کدام توفق، «بد» ارزیابی می شود.
با ملاحظه جمیع سیاست ها، راهبردها و مواضع دولت و نظام می توان گفت که از دید آنها هر توافقی با مشخصات زیر یک توافق بد است:
۱- توافقی که زیرساخت حقوقی تحریم ها را حفظ کند.
۲- توافقی که متوازن نباشد و در ازای امتیازهای فراوان، ما به ازای اندکی دریافت کند.
۳- توافقی که مشکلات فوری غرب را حل کند ولی مشکلات فوری ایران را گروگان بگیرد.
۴- توافقی که به زیرساخت غنی سازی صنعتی در ایران صدمه بزند.
۵- توافقی که ضربات برگشت ناپذیر به بخش فنی ایران وارد کند.
۶- توافقی که اساس آن خوش بینی به سیاست آمریکا باشد.
۷- توافقی که دست ایران را برای مذاکرات بعدی خالی کند.
۸- توافقی که نوعی محروم سازی دائمی از حقوق ایران در آن وجود داشته باشد.
۹- توافقی که مواد هسته ای را که سرمایه ملی است، از دست بدهد.
۱۰- توافقی که تاییدکننده اشتباهات محاسباتی دشمن درباره مستاصل شدن ایران در مقابل فشارها باشد.
