سایه سنگین بازی‌های رایانه‌ای بر بازی‌های بومی عشایر؛ فعالیت‌های گروهی در آستانه فراموشی

به گزارش لرستان خبر، در هر منطقه از سرزمین ایران با توجه به ساختار فرهنگی، رسوم و سنت‌های حاکم بازی‌ها دارای ویژگی‌های مخصوصی است که مردم هر سامان برای خود انتخاب کرده‌اند.این بازی‌ها یادگاری از گذشتگان به ما رسیده و می‌بایست به‌عنوان یک میراث ارزشمند در حفظ و حراست آن بکوشیم و به‌عنوان یک رسالت فرهنگی و ملی آن را به دست آیندگان بسپاریم.

استان  لرستان با داشتن بیش از 100 بازی بومی و محلی فرزندانش در دام بازی‌های کامپیوتری افتاده و شناختی از بازی‌های محلی و سنتی ندارند و مسئولان متولی از جمله سازمان میراث فرهنگی نسبت به این مهم بی‌تفاوت است.

کودکان استان لرستان روز به روز بیشتر از بازی‌های رایانه‌ای استقبال می‌کنند و حتی نام بازی‌های بومی که بیانگر بخشی از فرهنگ حماسی این نقطه از ایران زمین است را بلد نیستند بازی‌های که به پسران شجاعت و فداکاری و به دختران راه و رسم زندگی و حیا می‌آموزد.

باید گفت با توجه به بی‌توجهی متولیان عرصه فرهنگ در این استان بازی‌های پرتحرک و بانشاط محلی جای خود را به بازی‌های خشن و کم تحرک کامپیوتری داده است.

ترکه بازی

این بازی در مراسم عروسی و جشن‌ها انجام می‌گیرد و طرز اجرای آن بدین شکل است که یک چوب ضخیم به‌طول 2 متر به نام "دیاق" و چوبی نازکتر به‌طول 1 متر بنام" ترکه" آماده نموده و بازی را آغاز می‌کنند.

فردی که ترکه را در دست دارد همراه با نواختن ساز و دهل سعی دارد شخصی را که دیاق به‌دست گرفته بزند. در این موقع دیاقدار سعی می‌کند که ترکه به پاهایش اصابت نکند لذا به مجرد اینکه ترکه به سمت او بلند شد دیاق را در جلوی آن قرار می‌دهد. برای جلوگیری از زدن ترکه به پاها از یک پوشش به نام" چقه یا جقه" و "پاپیچ" استفاده می‌کنند. چقه را به تن کرده و پاپیچ را به‌دور پاها می‌بندند. 

بازی دال پلو

دراین بازی چند نفر به دو دسته تقسیم می‌شوند که معمولاً دو دسته سه نفری یا بیشتر می‌باشند. هر دسته بفاصله ۱۰ الی ۲۰ متر دورتر از یکدیگر و روبروی هم قرار می‌گیرند.

هر دسته در جایی که ایستاده‌اند سه عدد سنگ بعنوان هدف که هر یک تقریباً بطول ۲۵ و بعرض ۱۵ سانتی متر می‌باشد طوری در محل خود (روبروی دسته مقابل) پشت سر هم قرار می‌دهند که فاصله سنگها یک متر باشد و این سنگها را بصورت عمودی در یک خط مستقیم در زمین فرو می‌کنند که راست بایستد. بنابراین اکنون هر دسته سه عدد سنگ خود را که به آن "دال" یا هدف می‌گویند، در کنار خود و روبروی سه دال دسته مقابل قرار داده‌اند که حدوداً بفاصله ۱۰ الی ۲۰ متر دورتر از آنها و روبرویشان ایستاده‌اند.

حال هر دسته که زودتر دال‌ها (هدفها) را در زمین فرو کرده باشند برای اینکه دسته مقابل را با خبر کرده باشند، تا شروع بازی را نصیب خود کنند می‌گویند:

"دال ادسم گایل بستم" یعنی (هدف در دستم گاوها را بستم).

اکنون دسته‌ای که بازی را شروع می‌کند می‌بایست هر نفر یک سنگ که به وزن و اندازه توانایی جسمی او می‌باشد به طرف دال‌های دسته مقابل پرتاب نماید. البته اندازه سنگی را که به طرف دال‌ها پرتاب می‌کنند اختیاری است اما معمولاً " این سنگها را به اندازه دو مشت و به شکل کروی یا بیضی انتخاب کرده بسوی هدفها پرتاب می‌نمایند.

بعضی مواقع ممکن است یکی از دسته‌ها یکنفر کم داشته باشند، که در این صورت دسته مذکور حق دارد یک سنگ اضافه پرتاب نماید. درهر صورت دسته‌ای که افرادش سنگها را پرتاب کرده باشند کنار می‌کشند تا افراد دسته مقابل بطرف دال‌های آنان سنگ پرتاب نمایند.

هر دسته اگر یکدور کامل یا یکدور غیر کامل که شرح داده خواهد شد، هر سه دال دسته مقابل را بیندازد، برنده بازی خواهد شد.

یکدور کامل بنا بر قرار داد اولیه معمولاً" شامل پنج "مره" (پنج دور بازی) که یک دور کامل است، می‌باشد و به اینصورت است که:

اگر دسته‌ای بتواند با پرتاب سنگ در یک دور بازی هر سه دال دسته مقابل را بیندازد و دسته مقابل با پرتاب سنگ نتو انسته باشد حتی یک دال از آنها را بیندازد، این خود یک "مره" (یکدور بازی) حساب می‌شود و اگر پنج بار هر سه دال دسته مقابل را به همین صورت بیندازند پنج "مره" محسوب می‌گردد که همان یکدور کامل است و این دسته برنده بازی است.

حال ممکن است دسته مذکور با دور غیر کامل برندهٔ این بازی شوند که آن عبارت است از ۱۰ "تیل" (نیم یا نصف). بنابراین هر مره دو برابر تیل است و برنده شدن در ۱۰ تیل به اینصورت است که:

اگر دسته‌ای هر سه دال حریف مقابل را انداخته باشد و حریف مقابل هم یک یا دو دال از سه دال دسته مذکور را بیندازند این دسته، برنده یک تیل می‌باشند. و اگر به همین صورت بازی ادامه پیدا کند بعد از برنده شدن ۱۰ تیل بازی را برده‌اند.

بیشتر مواقع ممکن است دسته‌ای با چند مره و چند تیل بازی را ببرد، به این صورت که مثلاً با ۲ مره و ۶ تیل، یا ۳ مره و ۴ تیل، یا ۴ مره و ۲ تیل بازی را ببرند. در هر صورت اگر یک مره تمام شود جای دو دسته عوض نمی‌شود اما اگر یکدور بازی با یک تیل تمام شود هر دو دسته محل خود را با یکدیگر عوض می‌کنند.

در این بازی اگر یک نفر از دسته‌ها با پرتاب سنگ یک دال از حریف مقابل را بیندازد در همان یکدور می‌بایست یک سنگ اضافه بعنوان جایزه پرتاب کند. و اگر دو دال از حریف مقابل انداخته باشد در همان دور می‌تواند دو سنگ دیگر پرتاب نماید.

اگر یکنفر از دسته‌ای به تنهائی و با بردن جایزه پرتاب سنگ هر سه دال حریف مقابل را بیندازد و حتی یک دال از دسته خودش افتاده نباشد، به یاران آن یکنفر می‌گویند شما مرده‌اید به این معنا که در دور بعدی حق ندارید سنگی پرتاب نمائید. پس در دور بعدی آن یکنفر مقابل دسته حریف قرار می‌گیرد و می‌بایست در این دور با پرتاب سنگ و انداختن دال‌های حریف، یاران خود را زنده نماید که در اینصورت اگر یکی دو دال را انداخته باشد یاران او هم می‌توانند به طرف دال حریف مقابل سنگ پرتاب نمایند.

بازی کلو رونکی کلاه ربائی

کلورونکی یکی از محبوبترین بازی‌های محلی است که تعداد بازیکنان آن بایستی حتماً جفت باشند.مثلاً دو دسته ۶ نفری که جمعاً ۱۲ نفر شوند. در گروه اول که هر نفر کلاهی بسر دارد (یا اگر کلاهی در دسترس نباشد با دستمال چهار گوشی که ۴ گوشه اش را گره زده‌اند و بر سر می‌گذارند کلاهی درست می‌کنند) افراد بشکل دایره وار چهار دست و پا روی زمین می‌نشینند.

دسته ۶ نفری ایستاده بنای حمله به دسته نشسته را می‌گذارد تا کلاه آنها را بربایند و متقابلاً دسته نشسته نیز به حالت دفاعی در آمده و سعی می‌کنند با زدن قو (به معنی قوزک پا) از خود دفاع کنند.

اگر یکی از ۶ نفر دسته نشسته موفق شد با پا به یکی از افراد ایستاده بزند، دسته ایستاده بازی را باخته و بایستی بجای گروه نشسته روی زمین قرار گیرند.

در صورتی که یکی از گروه ایستاده، موفق به ربودن کلاه رقیب شود، با قدم‌های بلند دوان دوان از میدان بازی دور می‌شود تا کلاه را به دالگه (مکانی دورتر از بازی که افراد قبل از شروع بازی بین خود مشخص و تعیین می‌کنند.این مکان می‌تواند درخت، چوب یا سنگ بزرگی نزدیک زمین بازی باشد) بزند. اگر شخص رباینده کلاه موفق شود آن را به دالگه برساند، افراد گروه ایستاده بازی رابرده‌اند و دوباره گروه نشسته روی زمین باقی خواهند ماند.اگر فردی که کلاهش را ربوده‌اند موفق شود کلاه خود را از رباینده پس بگیرد، دو گروه جای خود را با یکدیگر عوض می‌کنند.

بازی کران لری (عمو زنجیر باف)

یکی از بازی‌های رایج مناطقی از استان لرستان "کران" یا جوزو می‌باشد. این یک بازی جمعی است که بین دو تیم با نفرات مساوی، هر تیم شش نفر برگزار می‌گردد. مشابه آن بازی زنجیر پاره کن در فارس می‌باشد.

به محل خاص و فضای زیاد و وسیله نیاز ندارد. در محوطه و زمینی به طول حداکثر ۱۰ وعرض ۲ متر قابلیت اجرا دارد.

نحوه بازی:

ابتدا خطی بطول یک تا یک و نیم متر روی زمین کشیده که در واقع خط مرز مشترک دو تیم محسوب می‌شود، این خط به "کر" موسوم است، نفرات دو تیم بفاصله نیم متر از خط کر مقابل هم (در دو طرف خط) و بصورت عمودی ستونی (نفرات پشت سر هم) می‌ایستند. نفر اول هر تیم یعنی دو نفر جلو که روبروی هم هستند از نیرومندترین بازیکنان انتخاب می‌شوند. بازیکنان هر تیم دو دست را دور کمر نفر جلویی محکم قلاب می‌کنند (کمر نفر آخر و دست‌های نفر اول هر تیم آزاد است). نفرات جلوئی یا اول هر دو تیم دست‌ها را بطرف هم دراز کرده و دست یکدیگر را محکم می‌گیرند و مسابقه که یک نوع زور آزمایی جمعی و سنجش قدرت گروهی است آغاز می‌شود. هر تیم سعی می‌کنند نفرات تیم مقابل را بطرف خود بکشند، به گونه‌ای که از خط کر گذشته وارد محوطه این تیم شوند، برای این منظور نفرات هر تیم سعی دارند به این ترتیب تعداد یک یا چند نفر از یک تیم جدا کرده به داخل محوطه تیم دیگر و به پشت خط (کر) بکشانند که این نفرات بازنده بوده و از دور خارج می‌شوند. بازی با نفرات باقی‌مانده بار دیگر و از ابتدای خط شروع می‌شود و تا جائی ادامه پیدا می‌کند که کلیه نفرات یک تیم بطرف تیم دیگر کشانده و بازنده شوند.

بازی زره مشتکی(ریزسیاه _ شی کوچک و سیاه)

این بازی بیشتر در فصل زمستان و در خانه‌ها انجام می‌گیرد. به این صورت که چند نفر به دور "تژ گاه" (آتشگاه _ چاله‌ای که ذغال یا چوب آتش گرفته در آن قرار دارد) جمع می‌شوند و یکنفر را انتخاب کرده و یک سنگ ریزه یا یک ذغال ریز و خاموش به دستش می‌دهند و او دو دستش را به پشت سر خود برده بدون اینکه بقیه بدانند سنگ ریزه را در یک دست خود مخفی می‌کند و هر دو دست خود را مشت کرده و به جلوی یکی از افرادی که نشسته‌است می‌آورد و می‌گوید شما بگوئید که سنگ ریزه در کدام دستم می‌باشد و او هم جمله‌ای را از یک دست مشت کرده شروع می‌کند و اگر جمله با دست راست یا چپ مشت کرده او پایان پذیرفت اشاره به دست چپ یا راست او کرده می‌گوید: "در این دست می‌باشد". جمله مذکور را به این صورت می‌گوید: "گل دیه گل پنج دیه خاجکه مری‌ها دیه".

بازی جوزو

بازی دسته جمعی بین دو دسته ۶ تا ۸ نفره‌است که در آن یک دسته بنا به قرعه درون یک دایره که مرکز بازی است پشت به هم روی زمین می‌نشینند . دسته دیگر سعی می‌کنند نفرات نشسته را از دایره خارج کنند. اگر در این میان یک نفر از دسته ایستاده گرفتار افراد دسته نشسته شود .پای فرد گرفتار را انقدر فشار می‌دهند (حتی با دندان) تا نفر مهاجم اعتراف به جوز(تسلیم ) کند. با گفتن کلمه جوز دسته مهاجم جای خود را با دسته نشسته عوض خواهد کرد. حمله مجدداً آغاز می‌شود.

اهمیت این بازی مقاومت بسیار است که گاهی ممکن است علی‌رغم کبود شدن بدن افراد کلمه جوز از دهان آنان خارج نشود.