یادداشت دکتر ویسکرمی در مورد حاشیه ای قرآنی بر یک استفتاء در مورد حجاب دانشجویان زن در خارج از کشور

به گزارش لرستان خبر، اخیرا فتوایی به نقل از دفتر آیت الله مکارم شیرازی(حفظه الله) در فضای مجازی منتشر و از طرف برخی از رسانه های خاص،ترویج می شود که حاشیه های زیادی را ایجاد کرده است.

دکتر مهرداد ویسکرمی که دارای دکترای تفسیر است در این مورد یادداشتی نوشته است که در زیر امده است:

"یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ‏ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرْ عَلى‏ ما أَصابَکَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ":

"پسرم! نماز را برپا دار و مردم را به کار پسندیده وادار و از کار زشت بازدار و بر آنچه [از مشکلات و سختى‏ها] به تو مى‏رسد شکیبایى کن، که اینها از امورى است که ملازمت بر آن از واجبات است." (لقمان/17)

مقدمه:

اخیرا فتوایی به نقل از دفتر آیت الله مکارم شیرازی(حفظه الله) در فضای مجازی منتشر و از طرف برخی از رسانه های خاص،ترویج می شود. در این راستا به حسب احساس وظیفه شرعی، این حقیر در حد بضاعت علمی ناچیز خود،نکاتی را به استحضار می رساند.

ضرورت این نوشتار،از آن روست که حجاب و عفاف،در جامعه ما،از ابهاماتی که توسط طرفداران آن ایجاد شده آسیب فراوان دیده است و همین امر،ضرورت هشیاری  دفاتر مراجع و نیزافراد صاحب نفوذ و تریبون را  در اظهار نظرهای دینی روز افزون می کند. خصوصا این که اطلاعات دینی تعداد قابل توجهی از توده مردم متدین ،در حدی نیست که در اظهار نظرهای بزرگان،دقت لازم را بنمایند.در این میان  نباید از دست های پیدا و پنهانی که  مترصد سوء استفاده از عبارات متشابه –به جای  تکیه بر محکمات- هستند، غافل شد.

ضمن تاکید بر عظمت علمی مرجع عالیقدر و انقلابی، حضرت آیت الله مکارم شیرازی(حفظه الله) و اظهار ارادت قلبی و تواضع در مقابل مقام علمی ایشان، این بحث صرفا در راستای دغدغه دینی و از باب آسیب شناسی نوع پاسخگویی به مسائل روز نوشته شده  و ناظر به اظهار نظر در مورد اصل فتوای معظم له نیست.

قبل از بررسی موضوع،به اصل سوال  و جواب،توجه فرمایید:

 [س-وظیفه خواهران دانشجوى مسلمان ترکیه و دیگر کشورها نسبت به رعایت حجاب در دو فرض زیر چیست؟

1-شرط گذراندن تمام ترمهاى دانشجویى در دانشگاه هاى تحت مدیریّت آنها، رعایت نکردن حجاب شرعى است

2-شرط اتمام چند ترم باقیمانده از رشته خاصّى در دانشگاه ترک حجاب است.]

 توضیح نگارنده.ظاهرا ،تکلیف خواهران مسلمان تابع کشورهای اسلامی (اهالی آن کشورها) مد نظر سوال کننده است.اما پاسخ بسیار فراگیر و کلی داده می شود و حتی کسانی را که از سایر کشورها برای تحصیل به این کشورها می روند نیز شامل می شود:

[پاسخ .با توجه به اینکه اگر دختران مسلمان و متدیّن دروس عالى را نخوانند تنها افراد بى بند و بار و لامذهب پست هاى مهم را اشغال مى‌کنند، به افراد متدیّن اجازه داده مى شود که حجاب را در خصوص مواردى که ضرورت دارد رعایت نکنند، ولى در غیر آن موارد حتماً مراعات نمایند.]

نگارنده: البته انتشار این حکم،باعث ایجاد سوالات و دغدغه هایی در جامعه شد که در این راستا، دفتر معظم له توضیحی به شرح زیر منتشر نمود:

«"شک نیست که حجاب بانوان در اسلام، از ضروریات این دین مبین است و حتی غیر مسلمانان نیز می‌دانند که این مسئله از احکام مسلّم اسلام می‌باشد و لذا در بسیاری از موارد، خود را ملزم می‌بینند که با آن کنار بیایند..

البته هر حکمی می‌تواند در مقام ضرورت، استثنایی داشته باشد، مثلا: اگر بانویی بیمار شد و پزشک همجنس حضور نداشت، ضرورت اقتضا می‌کند که به پزشک غیرهمجنس مراجعه کند و معاینات او ممکن است بدون ترک حجاب، میسّر نشود؛ در چنین موردی از باب ضرورت و به مقدار ضرورت، اجازه کشف حجاب به آن بانوی مسلمان داده می‌شود.

و همچنین در مورد تحصیلات لازم که اگر نداشته باشد، با مشکلات مهمی (خودش یا جامعه اسلامی) مواجه می‌شود، به عنوان ضرورت، اجازه ترک حجاب داده می‌شود؛ آن هم به مقدار ضرورت یعنی در خصوص آنجا که الزام قطعی بر ترک حجاب است _ یعنی تا محل درس با حجاب می رود و در محوطه درس که الزام به ترک حجاب است، ترک می کند و در بازگشت بلافاصله _با حجاب را حفظ می کند توجه به آنچه گفتیم، توضیح کافی برای فتوای گذشته داده شد. امیدواریم همه عزیزان به وظیفه شرعی خود در این امر عمل کنند و ان شاء الله سوء استفاده ای از فتوای مذکور نشود.".

تحلیل و بررسی

توضیح نگارنده: به نظر می رسد،در پاسخ به این سوال،بایستی موضوع (محل نزاع) به درستی روشن می شد:

آیا منظور،دانشجویانی هستند که تابع این کشورها هستند،یا دانشجویان مسلمانی که از سایر کشورها مثل ایران- به این کشورها می روند؟

الف- اگر منظور دختران ساکن و تابع همان کشورها هستند،در این صورت بایستی تکلیف موارد زیر روشن شود:

الف-1- ضرورت تحصیل در کدام رشته های دانشگاهی است که بر  حکم اولیه حجاب اولویت دارد؟صرف نظر از برخی رشته های مختص بانوان-مانند متخصص زنان یا مامایی و... چند رشته دیگر در دانشگاهها و مختص بانوان وجود دارد که به خاطر نیاز فرد یا جامعه، بایستی زن مومن از پوشش شرعی خود صرفنظر کند؟

الف-2-آیا گزینه دیگری برای تحصیل این بانوان، با حفظ حجاب-مانند دانشگاه های مجازی- وجود دارد یا خیر؟قرآن کریم،در این موارد،حکم افراد مضطر و عادی را جدا می فرماید و صرفا عذر کسانی را می پذیرد که هیچ راه فراری ندارند:

-إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلاً. فَأُولئِکَ عَسَى اللَّهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ کانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُوراً (نساء/98-99)

الف-3-آیا امکان تحصیل یا مهاجرت به کشورهای دیگر-مثل ایران- جهت ادامه تحصیل در رشته های ضروری،وجود دارد؟در این صورت ،شاید تکلیف،هجرت باشد نه کشف حجاب:

-إِنَّ الَّذینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمی‏ أَنْفُسِهِمْ قالُوا فیمَ کُنْتُمْ قالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفینَ فِی الْأَرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فیها فَأُولئِکَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصیرا: ًقطعاً کسانى که [با ترک هجرت از دیار کفر، و ماندن زیر سلطه کافران و مشرکان‏] بر خویش ستم کردند [هنگامى که‏] فرشتگانْ آنان را قبض روح مى‏کنند، به آنان مى‏گویند: [از نظر دین‏دارى و زندگى‏] در چه حالى بودید؟ مى‏گویند: ما در زمین، مستضعف بودیم. فرشتگان مى‏گویند: آیا زمین خدا وسیع و پهناور نبود تا در آن [از محیط شرک به دیار ایمان‏] مهاجرت کنید؟! پس جایگاهشان دوزخ است و آن بد بازگشت گاهى است. (نساء / 97  )  

-قُلْ یا عِبادِ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکُمْ لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هذِهِ الدُّنْیا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ إِنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ :"گو: «اى بندگان من که ایمان آورده‏اید! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید! براى کسانى که در این دنیا نیکى کرده‏اند پاداش نیکى است! و زمین خدا وسیع است، (اگر تحت فشار سران کفر بودید مهاجرت کنید) که صابران اجر و پاداش خود را بى‏حساب دریافت مى‏دارند! (زمر/10)

- یا عِبادِیَ الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضی‏ واسِعَةٌ فَإِیَّایَ فَاعْبُدُونِ :"اى بندگان من که ایمان آورده‏اید! زمین من وسیع است، پس تنها مرا بپرستید (و در برابر فشارهاى دشمنان تسلیم نشوید)!(عنکبوت/56)

به عنوان نمونه، در دهه هشتاد،یکی از بانوان ترکیه ای به دلیل اصرار بر رعایت حجاب، از دانشگاههای ترکیه اخراج شده بود و با هجرت به ایران، در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان،دکترای دندانپزشکی اش را به اتمام رسانید. و دختران اردوغان-به گفته خودش و به نقل از آقای دکتر ولایتی- نیز به خاطر حفظ حجاب، به جای ترکیه، در آمریکا ،تحصیلات دانشگاهی خود را گذرانده اند.

الف-4-آیا در یک کشور سکولار مانند ترکیه،صرفا درس خواندن در دانشگاه،مستلزم کشف حجاب است یا کار در همه ادارات دولتی؟ اگر فرض دوم درست است، پس صرف درس خواندن در دانشگاه، کافی و مصداق ضرورت نیست بلکه- با فرض بالا - بایستی دختران متدین، به دلیل ضرورت، برای حضور در پست های عالی، بایستی یک عمر با حجاب اسلامی خداحافظی کنند!آیا همین فرض را در کشف حجاب زمان پهلوی هم قائلید؟

الف-5- درست است که بانوان،در چنین کشورهایی با صرفنظر کردن از حجاب خود،ممکن است به برخی از امور کشور دست یابند اما فراموش نکنیم در یک کشور سکولار،این بانوان،پس از دستیابی به موقعیت های شغلی و اجتماعی، حق منحصر کردن خدمات خود را به بانوان ندارند بلکه احیانا بایستی ضمن کشف حجاب،به مردان نامحرم نیز سرویس دهی نمایند.لذا در کشورهایی مانند ترکیه،هم فرد مزبور بایستی با حجاب خداحافظی کند و هم تمامی قشر تحصیلکرده. اما در این صورت این  حکم،کدامین گره را از پای بانوان مسلمان باز کرده است؟

ب- فرض دوم این است که  این حکم بانوانی را از کشور ایران که به قصد تحصیل به کشورهای نامبرده سفر می کنند نیز،در بر می گیرد.

در این صورت، علاوه بر سه اشکال نخست باید گفت:

ب-1-نگارنده هیچ رشته ای را سراغ ندارد که در عین حیاتی و ضروری بودن،در دانشگاههای داخل کشور،وجود نداشته باشد به طوری که بانوان ما آن را در دانشگاه های ترکیه و... یاد بگیرند و به خاطر ضرورت،کشف حجاب نمایند.

ب-2- نسبت "ضرورت حضور یا عدم حضور بانوان در همه مشاغل و دامنه و میزان این حضور" ،در قبال "ضرورت حفظ حجاب و پرهیز از اختلاط با نامحرم" نیز بایستی در این گونه احکام مد نظر قرار گیرد که صد البته مد نظر معظم له بوده است.به عنوان نمونه،آیت الله بهجت(ره) آموزش دانشجویان پزشکی را به عنوان مصداق ضرورت معاینه نامحرم در دوران دانشجویی نمی دانستند.

نتیجه گیری

در دنیای امروز با توجه به انتقال سریع اطلاعات و نیز بهانه جویی دشمنان اسلام حتی در پاسخگویی به مسائل شرعی نیز بایستی به این پیچیدگی و حساسیت و سرعت،توجه کافی مبذول شود.از آنجا که احکام شرعی،ناظر به عمل مکلف در زندگی فردی و اجتماعی است بایستی  اظهار نظرهای شرعی و دینی،شفاف و روشن و به دور از ابهام و ناظر به همه ابعاد فردی و اجتماعی در دنیای امروز باشد و به حل دغدغه های مومنان منجر شود نه این که چالش های موجود را دامن بزند و بهانه جویان و مغرضان را جری تر کند.ضرورت توجه به مقتضیات زمان به معنای همراه و همنوا شدن با زمان نیست بلکه دفاع آگاهانه از حریم شریعت و احکام الهی است.

 امام راحل(ره)،در مورد پیچیدگی اجتهاد در دنیای امروز چنین می فرماید:

"امروز با کمال خوشحالى به مناسبت انقلاب اسلامى حرفهاى فقها و صاحب نظران به رادیو و تلویزیون و روزنامه ‏ها کشیده شده است، چرا که نیاز عملى به این بحثها و مسائل است؛ ... تغییر موضوعات حرام و حلال و توسیع و تضییق بعضى از احکام در ازمنه و امکنه مختلف، در مسائل حقوقى و حقوق بین المللى و تطبیق آن با احکام اسلام، نقش سازنده زن در جامعه اسلامى و نقش تخریبى آن در جوامع فاسد و غیر اسلامى، حدود آزادى فردى و اجتماعى، برخورد با کفر و شرک و التقاط و بلوک تابع کفر و شرک، ... که همه اینها گوش ه‏اى از هزاران مسئله مورد ابتلاى مردم و حکومت است که فقهاى بزرگ در مورد آنها بحث کرده ‏اند و نظراتشان با یکدیگر مختلف است و اگر بعضى از مسائل در زمان هاى گذشته مطرح نبوده است و یا موضوع نداشته است، فقها امروز باید براى آن فکرى بنمایند.

لذا در حکومت اسلامى همیشه باید باب اجتهاد باز باشد و طبیعت انقلاب و نظام همواره اقتضا مى‏کند که نظرات اجتهادى- فقهى در زمینه ‏هاى مختلف و لو مخالف با یکدیگر آزادانه عرضه شود و کسى توان و حق جلوگیرى از آن را ندارد ولى مهم شناخت درست حکومت و جامعه است که بر اساس آن نظام اسلامى بتواند به نفع مسلمانان برنامه ‏ریزى کند که وحدت رویّه و عمل ضرورى است و همین جا است که اجتهاد مصطلح در حوزه‏ها کافى نمى‏باشد بلکه یک فرد اگر اعلم در علوم معهود حوزه‏ ها هم باشد ولى نتواند مصلحت جامعه را تشخیص دهد و یا نتواند افراد صالح ومفید را از افراد ناصالح تشخیص دهد و به طور کلى در زمینه اجتماعى و سیاسى فاقد بینش صحیح و قدرت تصمیم ‏گیرى باشد، این فرد در مسائل اجتماعى و حکومتى مجتهد نیست و نمى‏ تواند زمام جامعه را به دست گیرد"

با آرزوی سلامت و عزت و طول عمر برای همه اندیشمندان شیعه بالاخص مقام معظم رهبری و عالم ربانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی.

فقیر الی الله "مهرداد ویس کرمی"