یک سال از فراق عبدالمحمد آیتی گذشت/
استادی از جنس مردم
آنچه از ایشان سرمایهای است که در این جهان و آن جهان میماند، ترجمهای است از قرآن با فارسی روان و ترجمه از نهجالبلاغه، صحیفه سجادیه و الغارات (در بیان تاریخ حکومت امیرالمؤمنین (ع))
شهرستان بروجرد همواره در طول تاریخ زادگاه بزرگان و نخبگانی در زمینه های مختلف بوده است. از جمله در بحث دین و فقاهت
تنها نام آیت الله العظمی بروجردی می تواند درستی این ادعا را اثبات کند. در زمینه علم و ادب هم بزرگانی همچون دکتر عبدالحسین زرین کوب، دکتر سید جعفر شهیدی، زنده یاد مهرداد اوستا را می تاوان نام برد.
استاد عبدالمحمد آیتی یکی از این مفاخر است که در زمینه های مختلف از جمله ترجمه یادگارهای فراوانی از خود به جا گذاشته است.
تولد، تحصیل و تدریس
عبدالمحمد آیتی در اردیبهشت ۱۳۰۵ خورشیدی در بروجرد لرستان به دنیا آمد.
وی ابتدا در شهر بروجرد، نخست به مکتب خانه سنتی آغاباجی رفت ولی والدینش او را به دبستان اعتضاد که قدیمیترین مدرسه مدرن در بروجرد بود فرستادند. وی در سال ۱۳۲۰ وارد دبیرستان شد و در سالهای آخر، به تحصیل علوم حوزوی علاقهمند شد. وی به مدرسه علمیه نوربخش رفت و چند سالی در آنجا علوم اسلامی را فرا گرفت.
وضعیت معیشت عبدالمحمد آیتی به گونهای بود که در کنار تحصیل مجبور بود پشتوانهای برای تحصیلش فراهم سازد. از این روی، چندی در قنادی و زمانی در نجاری به کار پرداخت.
آیتی در سال ۱۳۲۵ وارد دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۲۸ با رتبه اول در رشته معقول را به پایان رساند و به دریافت مدرک لیسانس توفیق یافت. پس از به پایان بردن دوره لیسانس، به خدمت وزارت آموزش و پرورش در آمد و به تدریس ادبیات در مقطع دبیرستان پرداخت. پس از آن برای تدریس به بابل رفت و بیش از سی سال در شهرستانها و تهران به عنوان دبیر به تدریس پرداخت. در کنار تدریس، سردبیری ماهنامه آموزش و پرورش را نیز بر عهده داشته و در دانشگاه فارابی و دانشگاه دماوند ادبیات فارسی و عربی تدریس کردهاست. در مهرماه ۱۳۳۰ از خرمآباد به تهران منتقل شد و از آنجا به ساوه و چندی در گرمسار اقامت گزید.
وی در کنار تدریس، سردبیری ماهنامۀ آموزش و پرورش را نیز بر عهده داشت. استاد آیتی همچنین در دانشگاه فارابی و دانشگاه دماوند دروس ادبیات فارسی و عربی را تدریس میکرد.
از بلیط فروشی تا استادی
وی در سالهای پیش از انقلاب به دلیل مخالفت با رژیم پهلوی از آموزش و پرورش اخراج شد و سالها در میدان امام حسین (ع) به بلیت اتوبوس فروشی پرداخت.
تالیفات
اولین بار به سال ۱۳۴۰ در «کتاب هفته» مطلبی با نام «باتلاق» نوشت و بهدنبال آن، رمان «کشتی شکسته» تاگور را ترجمه و به بازار فرستاد. وی از مترجمان به نام عربی به فارسی است و ترجمههای فارسی «قرآن مجید»، «نهجالبلاغه» و «صحیفه سجادیه» را منتشر کردهاست.
پیش از بازنشستگی کتابهای باتلاق، کشتی شکسته، کالسکه زرین، تحریر تاریخ وصاف و ترجمه تقویم البلدان را منتشر کرده بود. در دوره بازنشستگی تاریخ ابن خلدون (العبر) را در شش جلد ترجمه کرد و کتابهایی نظیر تاریخ دولت اسلامی در اندلس در ۵ جلد و تاریخ ادبیات زبان عربی و تاریخ فلسفه در جهان اسلام و... را ترجمه کرد. از وی ترجمههای گوناگون دیگری بر جای ماندهاست.
گرچه عمده آثار آیتی ترجمه از زبان عربی به فارسی بود، اما همه آثارشان منحصر به ترجمه نبود؛ او کارهای قابل اعتمادی در ادبیات قدیم و حتی در ادب جدید داشت. اما آنچه بیش از همه در آثار آیتی میدرخشد، ترجمههای استادانهای است که از زبان عربی به فارسی برگردانده است.
نثر روان و امروزین ایشان در زبان فارسی کاملا دلنشین و دلپسند و کاملا قابل استفاده است و استادی ایشان را در درک ادبیات عرب نشان میدهد.
آنچه از ایشان سرمایهای است که در این جهان و آن جهان میماند، ترجمهای است از قرآن با فارسی روان و ترجمه از نهجالبلاغه، صحیفه سجادیه و الغارات (در بیان تاریخ حکومت امیرالمؤمنین (ع)).
تاریخ العبر ابن خلدون را شاهکار ترجمههای آیتی در حوزه تاریخ میدانند که از سال 1363 تا 1371 توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در شش جلد منتشر شد. اما ترجمه او از قرآن کریم که آیتی را بیشتر به آن میشناسند؛ ترجمهیی که به او چنین لقب داده است؛ «آیتی مترجم قرآن». استاد آیتی پیش از انقلاب به این ترجمه دست زد.
ترجمه کتاب “تاریخ ادبیات زبان عربی” عبدالمحمد آیتی، در دوره دوم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کتاب سال برگزیده شد.
فعالیت ها و مسئولیت ها
در مهرماه ۱۳۴۸ به پیشنهاد مرکز انتشارات آموزشی به تهران آمد و در آن مرکز به کار مشغول شد. ده سال سردبیر ماهنامه آموزش و پرورش بود تا در سال ۱۳۵۹ بازنشسته شد.
استاد آیتی از سال 1370 به عضویت پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد و پس از تشکیل گروه دانشنامۀ تحقیقات ادبی در سال 1371، تا سال 1379 ریاست این گروه و پس از آن ریاست شورای علمی دانشنامۀ تحقیقات ادبی فرهنگستان را نیز بر عهده داشت.
وداع
استاد عبدالحمید آیتی 20شهریور سال 1392 در سن ۸۷ سالگی دعوت حق را لبیک گفت و در 23 شهریور با حضور جمع کثیری از فرهیختگان، اساتید، شاگردان استاد، از مقابل فرهنگستان ادب فارسی تشییع و در قطعه نامآوران بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.